«Plan Ζ»: Ολο το κρυφό σχέδιο για έξωση από το ευρώ

της Νικόλ Λειβαδάρη

Νέες καταιγιστικές αποκαλύψεις από τους FT:Η «ρώσικη ρουλέτα» το καλοκαίρι του 2012. Τα σενάρια για κλειστά ΑΤΜ και σφραγισμένα σύνορα. Οι 4 αρχιτέκτονες του σχεδίου. Ο Τσίπρας κι ο Σαμαράς.
Σχέδια «ακαριαίου θανάτου» με εξοστρακισμό από το ευρώ μέσα σε λίγες ώρες. Σενάρια τραπεζικού τρόμου με κλειστά ΑΤΜ, σφραγισμένα σύνορα και νομισματική υποτίμηση της τάξης του 50%.«Σχέδιο Ζ»: Το κρυφό σχέδιο που θα θωράκιζε την ευρωζώνη, στην περίπτωση του ελληνικού Grexit – της εξόδου από το ευρώ

Ένα «διαβολικό» τρίγωνο μυστικών διαβουλεύσεων και αποφάσεων ανάμεσα σε Μεξικό, Φραγκφούρτη και Βρυξέλλες. Εναλλακτικές εισηγήσεις ανόρθωσης μιας ισοπεδωμένης οικονομίας με συνταγές δανεισμένες από την χρεοκοπημένη Αργεντινή και το πολεμικό Ιράκ. Τέσσερα πρόσωπα, κλεισμένα επί έξι μήνες, σε ευρωπαϊκά γραφεία, που σχεδίαζαν περίπου στα τυφλά το μέλλον της Ελλάδας, υπό την πλήρη γνώση, επίβλεψη και καθοδήγηση του Ολι Ρεν, του Ζοζέ Μπαρόζο, του Μάριο Ντράγκι και των εταίρων του ΔΝΤ.

Αυτό ήταν το περίφημο «Σχέδιο Ζ»: Το κρυφό σχέδιο που θα θωράκιζε την ευρωζώνη, στην περίπτωση του ελληνικού Grexit – της εξόδου από το ευρώ. Αυτό, τουλάχιστον, υποστηρίζει ο Πήτερ Σπίγκελ των Financial Times, σε μια νέα – τη δεύτερη – καταιγίδα αποκαλύψεων, που έρχεται να δονήσει Αθήνα και Ευρώπη στο «παρά πέντε» των ευρωεκλογών και στον απόηχο των έτερων καυτών αποκαλύψεων, εκείνων του αμερικανού πρώην υπουργού Οικονομικών Τίμοθι Γκάιτνερ.

Είναι το σχέδιο που - πάντοτε κατά τους Financial Times – έφθασε μια ανάσα πριν από την ενεργοποίησή του, τον Ιούλιο του 2012: Λίγο πριν και λίγο μετά τις δεύτερες εθνικές εκλογές στην Ελλάδα. Ηταν οι μέρες και οι εβδομάδες που οι ευρωπαίοι ηγέτες φέρονται να είχαν βάλει πια το δάκτυλο στη σκανδάλη κι ετοιμάζονταν να «εκτελέσουν μία χώρα εντός λίγων ωρών». Με πρώτο «μαέστρο» και ένθερμο υπέρμαχο του Grexit και του «Σχεδίου Ζ» τον «φιλοευρωπαϊστή» Βόλφγκανγκ Σόιμπλε.

Είναι το σχέδιο που κατά τους FT έφθασε μια ανάσα πριν από την ενεργοποίησή του, τον Ιούλιο του 2012: Λίγο πριν και λίγο μετά τις δεύτερες εθνικές εκλογές στην Ελλάδα

Ο Πήτερ Σπίγκελ και η έρευνά του λένε ότι δύο θα ήταν τα συνθήματα για να εκπυρσοκροτήσει το όπλο: Είτε μια νίκη του Αλέξη Τσίπρα στις εκλογές του Ιουνίου, είτε μια ενδεχόμενη επιμονή του Αντώνη Σαμαρά στην επαναδιαπραγμάτευση του Μνημονίου.

Τίποτα από τα δύο δεν έγινε: Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε δεύτερος στις εκλογές και, περίπου ένα μήνα μετά, ο Αντώνης Σαμαράς δεσμεύτηκε ότι θα τηρήσει απαρέγκλιτα τα προαπαιτούμενα του Μνημονίου.

Και κάπου εκεί, τελείωσαν και το Grexit και το «Σχέδιο Ζ». Όπως τουλάχιστον υποστηρίζουν οι Financial Times και μέχρι, πιθανών, νεώτερων αποκαλύψεων. Οι οποίες προαναγγέλονται πανταχώθεν και βομβαρδίζουν Ελλάδα και Ευρώπη στην τελική ευθεία μιας ακόμη κρίσιμης εκλογικής αναμέτρησης.

Πού ακριβώς βρίσκεται και ποια είναι η πλήρης αλήθεια θα μας το πει πολύ αργότερα η ιστορία. Όπως θα μας πει και πού – και αν - συναντώνται η πραγματικότητα, τα σενάρια, οι συγκυρίες και οι σκοπιμότητες. Μέχρι τότε παραμένουμε αναγνώστες μικρών και μεγαλύτερων πράξεων του δράματος που βιώνουμε εδώ και τέσσερα χρόνια. Όπως η νέα πράξη που αποκαλύπτουν τώρα οι Financial Times:

Ολόκληρο το άρθρο του Πίτερ Σπίγκελ:

«Κάθε εργάσιμη ημέρα από τότε που ξέσπασε η κρίση, ο Γιώργος Προβόπουλος, ο γκριζομάλλης διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ελλάδας, συγκαλούσε στις 6 μ.μ στο γραφείο του μια μικρή «ομάδα έκτακτης ανάγκης» για την επιθεώρηση της κατάστασης των ελληνικών τραπεζών. Αυτό που έμαθε στις 15 Ιουνίου του 2012 ήταν αρκετό για να κάνει τον κεντρικό τραπεζίτη της χώρας να χάσει το χρώμα του.

FT: «Εν αγνοία του ελληνικού πολιτικού συστήματος, μια μικρή ομάδα αξιωματούχων της ΕΕ και του ΔΝΤ εργάζονταν μυστικά προετοιμαζόμενη για μια ενδεχόμενη κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών»

Ήταν την Παρασκευή πριν από τις βουλευτικές εκλογές – τη δεύτερη εκλογική αναμέτρηση μέσα σε λίγους μήνες – και η χώρα έδειχνε να υποκύπτει στον πανικό. Εκείνη την ημέρα, οι Έλληνες απέσυραν πάνω από 3 δισ. ευρώ από τους τραπεζικούς τους λογαριασμούς, δηλαδή περίπου το 1,5% του συνολικού ΑΕΠ της χώρας. Η Τράπεζα της Ελλάδας είχε συνηθίσει να βλέπει τους πολίτες να μεταφέρουν χρήματα από τις τράπεζες στα στρώματα τους τα τελευταία τρία χρόνια, ποτέ άλλοτε όμως σε τέτοια κλίμακα.

«Ηταν θέμα λίγων ημερών να ξεσπάσει μια κανονική τραπεζική κρίση» είπε σε συνέντευξη του ο κ. Προβόπουλος. Με τον ρυθμό αυτό η Ελλάδα θα είχε ξεμείνει από χαρτονομίσματα μέσα σε μια ή δύο μέρες.

Εν αγνοία, ωστόσο, σχεδόν ολόκληρου του ελληνικού πολιτικού συστήματος, μια μικρή ομάδα αξιωματούχων της ΕΕ και του ΔΝΤ εργάζονταν μυστικά για μήνες προετοιμαζόμενη για μια ενδεχόμενη κατάρρευση των ελληνικών τραπεζών. Το μυστικό τους πρόγραμμα δράσης, γνωστό ως «Σχέδιο Ζ», ήταν ένα λεπτομερές κείμενο για το πώς θα αναδομείτο η οικονομική και χρηματοπιστωτική υποδομή της Ελλάδας σε περίπτωση που έφευγε από το ευρώ.

Το σχέδιο συγκροτήθηκε από περίπου δυό ντουζίνες αξιωματούχους, χωρισμένους σε μικρές ομάδες εργασίας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες, στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στην Φρανκφούρτη και στο ΔΝΤ στην Ουάσινγκτον. Αξιωματούχοι που δούλεψαν για το έως τώρα άγνωστο σχέδιο, επέμειναν ότι δεν ήταν ένας οδικός χάρτης για να αναγκαστεί η Ελλάδα να φύγει από το ευρώ. Ήταν ακριβώς το αντίθετο. Ο φόβος τους ήταν ότι το “Grexit” θα είχε εκρηκτικές συνέπειες για τις ευρωπαϊκές χρηματοπιστωτικές αγορές, πυροδοτώντας bank run με μαζικές τραπεζικές αναλήψεις σε άλλες κλονιζόμενες οικονομίες της ευρωζώνης και εγείροντας το ερώτημα ποια θα είναι η επόμενη χώρα που θα φύγει από το ευρώ.

FT: «Το μυστικό πρόγραμμα δράσης "Σχέδιο Ζ" ήταν ένα λεπτομερές κείμενο για το πώς θα αναδομείτο η οικονομική και χρηματοπιστωτική υποδομή της Ελλάδας σε περίπτωση που έφευγε από το ευρώ»

Αλλά από τις αρχές τους 2012, πολλοί εξ αυτών των αξιωματούχων πίστευαν πως ήταν ανεύθυνο να μην είναι προετοιμασμένοι για μια ελληνική Εξοδο. «Πάντα λέγαμε: είναι στόχος μας να τους κρατήσουμε μέσα» λέει ένας εκ των μυημένων. «Είναι μηδενική η πιθανότητα να φύγουν; Όχι. Αν είσαι στο Διοικητικό Συμβούλιο μιας εταιρείας και έχει μόνον 10% πιθανότητες να συμβεί κάτι τέτοιο, οφείλεις να προετοιμαστείς», επισημαίνει.

Τους τελευταίους έξι μήνες, οι Financial Times έχουν πάρει συνεντεύξεις από δεκάδες αξιωματούχους που είχαν άμεση εμπλοκή στην αντιμετώπιση της κρίσης της ευρωζώνης για να διερευνήσουν πώς, κατά το τελευταίο επεισοδιακό της έτος, οι ηγέτες αυτοί μεταμόρφωσαν το ευρωπαϊκό σχέδιο σε κάτι εντελώς νέο: σε μια πολύ πιο συγκεντρωτική ευρωζώνη όπου οι θεσμοί της ΕΕ έχουν αναλάβει ευρύτατες οικονομικές και χρηματοπιστωτικές εξουσίες που κάποτε ανήκαν στις εθνικές κυβερνήσεις. Οι ψηφοφόροι που θα απορρίψουν αυτήν τη συγκέντρωση εξουσιών στις Βρυξέλλες και την Φρανκφούρτη μπορεί να αποδειχθούν μια σημαντική δύναμη στις ευρωεκλογές της επόμενης εβδομάδας.

Μια νέα αίσθηση επείγοντος
Ηταν, όμως, για μια ακόμη φορά μια παρ’ ολίγον καταστροφή για την Ελλάδα – η οποία εως τα μέσα του 2012 είχε βιώσει εξεγέρσεις στους δρόμους, έκρηξη της ανεργίας και μια τόσο βαθιά λιτότητα που είχε οδηγήσει σε μια τετραετή οικονομική συρρίκνωση ανάλογη της εποχής της Μεγάλης Ύφεσης – που θα ανάγκαζε τους Ευρωπαίους ηγέτες να αναλάβουν αποφασιστική δράση. Από το 2009, η οικονομία της Ελλάδας είχε συρρικνωθεί κατά 20%.

Σε καμία άλλη στιγμή της κρίσης το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης δεν κινδύνευσε περισσότερο να διαλυθεί όσο στις εβδομάδες πριν και μετά τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου. Ο σχεδιασμός του Grexit πήρε νέα, κατεπείγουσα μορφή όταν άρχισε να διαφαίνεται ότι το αριστερό κόμμα του ΣΥΡΙΖΑ –με ηγέτη τον αντιμνημονιακό επαναστάτη Αλέξη Τσίπρα – βρισκόταν στο όριο της νίκης. «Αυτή ήταν η στιγμή που πραγματικά είπαμε: Πρέπει να τελειώσουμε τη δουλειά» είπε άλλο πρόσωπο που είχε εμπλοκή στο «Σχέδιο Ζ».

Σε καμία άλλη στιγμή της κρίσης το ενιαίο νόμισμα της Ευρώπης δεν κινδύνευσε περισσότερο να διαλυθεί όσο στις εβδομάδες πριν και μετά τις ελληνικές βουλευτικές εκλογές του Ιουνίου

Η «ώρα μηδέν»

Την ίδια ώρα που οι περισσότεροι ηγέτες της παγκόσμιας οικονομικής σκηνής πετούσαν για το Λος Κάμπος του Μεξικού για την ετήσια σύνοδο της G20, το ίδιο Σαββατοκύριακο με τις ελληνικές εκλογές, μια μικρή ομάδα κορυφαίων αξιωματούχων της ΕΕ παρέμειναν στα γραφεία τους για την περίπτωση που χρειαζόταν να ενεργοποιηθεί το «Σχέδιο Ζ». Επικεφαλής τους ήταν ο Όλι Ρεν, ο ευρωπαίος Επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων, ο οποίος είχε ακυρώσει την πτήση του για το Μεξικό για να παραμείνει στις Βρυξέλλες. Ο Μάριο Ντράγκι, ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, παρέμεινε στην Φρανκφούρτη και ο Ζαν Κλωντ Γιούνκερ, ο πρωθυπουργός του Λουξεμβούργου και επικεφαλής του Eurogroup, ήταν επίσης σε ανοιχτή γραμμή.

Το «Σχέδιο Ζ» δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Ο ΣΥΡΙΖΑ του κ. Τσίπρα ήρθε δεύτερος, γεγονός που επέτρεψε στα συμβατικά κόμματα της Ελλάδας να σχηματίσουν ένα άβολο συνασπισμό ο οποίος, εν τέλει, συμφώνησε να παραμείνει στην τροχιά του πακέτου διάσωσης.

Όμως, κορυφαίοι αξιωματούχοι λένε πως η παρ’ ολίγον καταστροφή εκείνου του καλοκαιριού και οι συνεχείς συζητήσεις για την παραμονή της Ελλάδας στην ευρωζώνη, συνέβαλλαν στο να ξεκαθαρίσει η πολιτική στάση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες – και ειδικά στο Βερολίνο, όπου η διαμάχη για το αν έπρεπε να φύγει η Ελλάδα συνεχίστηκαν για περισσότερους από τρεις μήνες ακόμη, πριν αποφασίσει η Ανγκελα Μέρκελ, η Γερμανίδα καγκελάριος, να τους δώσει οριστικό τέλος.

Μια θεαματική αναστροφή

Η συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρώ αποτέλεσε ζήτημα – φωτιά από την στιγμή που η Ελλάδα υιοθέτησε το κοινό νόμισμα το 2001. Μετά από χρόνια προειδοποιητικών συναγερμών, η Eurostat, η στατιστική υπηρεσία της Ε.Ε, διενήργησε μια έρευνα το 2004 που βρήκε ότι η Ελλάδα είχε δώσει λανθασμένα στοιχεία, παρουσιάζοντας μεγέθη που μεγέθυναν κατά πολύ την δημοσιονομική της ευρωστία στην πορεία της ένταξής της στο ευρώ.

Το «Σχέδιο Ζ» δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε δεύτερος, γεγονός που επέτρεψε στα συμβατικά κόμματα της Ελλάδας να σχηματίσουν ένα άβολο συνασπισμό

Παρά την ενδημική κακοδιαχείριση, η Αθήνα κατάφερε να επωφεληθεί από τα χαμηλά επιτόκια που έφερε η ένταξη στην ευρωζώνη για να κρατήσει την οικονομία της ανθούσα με βάση τα δανεικά. Οι ηγέτες της Ε.Ε. δεν έδωσαν σημασία στα προειδοποιητικά μηνύματα που έστελναν για την Ελλάδα οι λογιστές των Βρυξελλών.

Αλλά όταν το 2011 το πρόγραμμα διάσωσης της Ελλάδα άρχισε να παραπαίει, το ζήτημα μεταφέρθηκε από τις σκονισμένες εκθέσεις της Ε.Ε. σε συνεδριάσεις κεκλεισμένων των θυρών μεταξύ των πιο ισχυρών Ευρωπαίων ηγετών. Σύμφωνα με πολλούς αξιωματούχους της Ε.Ε., ο Wolfgang Schaeuble, ο πανίσχυρος Γερμανός υπουργός Οικονομικών, έγινε ο πιο ένθερμος υποστηρικτής του Grexit.

Εως τις αρχές του 2012 ωστόσο, το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησης παρέμενε θεωρητικό και προνομιακό πεδίο ανταγωνιζόμενων οικονομολόγων σε διάφορα υπουργεία Οικονομικών, καθώς και στο οικονομικό διευθυντήριο της Κομισιόν, που προσπαθούσε να υπολογίσει τον αντίκτυπο που θα είχε το Grexit στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη ευρωζώνη.

Ο πραγματικός πανευρωπαϊκός σχεδιασμός εναλλακτικών σχεδίων παρέμενε περιορισμένος, έως και ανύπαρκτος. Ο Ζαν Κλοντ Τρισέ, ο επικεφαλής της ΕΚΤ εως τον Νοέμβριο του 2011, απέκλειε κάθε συζήτηση για Grexit, υπό τον φόβο πως ακόμη και η υποψία ότι η κεντρική τράπεζα σκέφτεται ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα εξελισσόταν σε αυτό-εκπληρούμενη προφητεία, όπως λένε πρώην αξιωματούχοι της ΕΚΤ.

Στις Βρυξέλλες, μια ομάδα υπό τις οδηγίες του Μάρκο Μπούτι, επικεφαλής του οικονομικού διευθυντηρίου της Κομισιόν, είχε μυστικά συγκεντρώσει στοιχεία που στόχευαν στο να πειστεί η Γερμανία και οι σύμμαχοί της ότι ένα Grexit θα προκαλούσε πολύ μεγαλύτερο χάος από αυτό που υπολόγιζαν. Δεν υπήρξε όμως πιο συγκεκριμένος σχεδιασμός, υπό τον φόβο ότι θα υπάρξουν διαρροές.

Μόνο στο ΔΝΤ, το οποίο είχε τεράστια θεσμική εμπειρία από κάθε είδους οικονομικές καταστροφές, είχε αρχίσει να γίνεται σοβαρή δουλειά.

Όταν το θέμα του Grexit τέθηκε για πρώτη φορά δημοσίως κατά τη διάρκεια της συνόδου της G20 στις Κάννες το Νοέμβριο του 2011- όταν η κυρία Μέρκελ και ο κ. Σαρκοζί, ο Γάλλος πρόεδρος, πίεσαν για δημοψήφισμα εξόδου ή μη της Ελλάδας - δεν υπήρχε κανένας σχεδιασμός για το ενδεχόμενο που το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ήταν το «ναι» στην έξοδο.

Πολλοί κορυφαίοι αξιωματούχοι της ΕΕ δήλωσαν έκπληκτοι που η κυρία Μέρκελ και ο κ. Σαρκοζί έθεσαν την ιδέα της εθελοντικής εξόδου, κάτι που έως τότε αρνούντο σθεναρά. Ακόμη και αξιωματούχοι που είχαν εργαστεί στενά και με τους δύο, δήλωσαν αιφνιδιασμένοι. «Έπεσα από την καρέκλα μου» δήλωσε χαρακτηριστικά ένα από τα πρόσωπα που συμμετείχαν στις κεκλεισμένων των θυρών συζητήσεις με τους δυο ηγέτες. «Για πρώτη φορά, αντί να ξορκίζουν την λέξη από τις συζητήσεις, τόλμησαν να την χρησιμοποιήσουν. Θυμάμαι πως σκέφτηκα: Πάμε για μεγάλα προβλήματα τώρα».

Ο «εξοστρακισμός» των Ελλήνων

Η επεξεργασία του «Σχεδίου Z» ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2012 υπό την βασική επίβλεψη 4 ανθρώπων. Ο Γιεργκ Ασμουνσεν, ο Γερμανός που εκείνο το μήνα είχε ενταχθεί στο Εκτελεστικό Συμβούλιο της ΕΚΤ ορίστηκε από τον κ. Ντράγκι να είναι επικεφαλής της task force του Grexit από την πλευρά της ΕΚΤ.

Ο Τόμας Βίζερ, βετεράνος αξιωματούχος του αυστριακού υπουργείου Οικονομικών, ορίστηκε μόνιμος επικεφαλής του Euro Working Group στο οποίο μετέχουν οι υφυπουργοί Οικονομικών και ανέλαβε τον συντονισμό της δουλειάς στις Βρυξέλλες μαζί με τον κ. Μπούτι. Και ο Πολ Τόμσεν, ο Δανός που είχε τεθεί επικεφαλής της αποστολής του ΔΝΤ στην Αθήνα από την αρχή της κρίσης, παρείχε στοιχεία του ΔΝΤ από την Ουάσιγκτον.

Η επεξεργασία του «Σχεδίου Z» ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2012 υπό την βασική επίβλεψη τεσσάρων ανθρώπων και επικεφαλής τον Γιεργκ Ασμουνσεν

Οι προσπάθειες να αποτραπούν οι διαρροές πληροφοριών από τα μικρά επιτελεία των τεσσάρων ανδρών ήταν τεράστιες, για τον ίδιο λόγο που ο κ. Τρισέ είχε απαγορεύσει ένα τέτοιο σχεδιασμό: Η δημόσια αποκάλυψη θα προκαλούσε τέτοιο πανικό που θα τους ανάγκαζε να θέσουν το σχέδιο σε εφαρμογή.

Σύμφωνα με έναν από τους μυημένους, ούτε ένα έγγραφο για το «Σχέδιο Ζ» δεν συντάχθηκε ποτέ, ούτε ανταλλάχθηκε κανένα e-mail μεταξύ των συμμετεχόντων. «Ήταν απολύτως θωρακισμένο, ακόμη και εντός των θεσμών», δήλωσε ο εν λόγω αξιωματούχος. «Ακόμη και ανάμεσα στις ομάδες υπήρχαν τείχη προστασίας». Αποφασίστηκε, δε, να μην εμπλακούν Έλληνες αξιωματούχοι, λόγω του φόβου διαρροών.

Τα τείχη προστασίας απέδωσαν. Κατά την διάρκεια δείπνου μεταξύ του προέδρου της Κομισιόν κ. Μπαρόζο και της κυρίας Μέρκελ στην καγκελαρία στο Βερολίνο περίπου δύο εβδομάδες πριν από τις ελληνικές εκλογές, η κυρία Μέρκελ ζήτησε από τον κ. Μπαρόζο διαβεβαιώσεις ότι υπήρχε σχέδιο στην περίπτωση που η Ελλάδα απέρριπτε τους όρους της διάσωσης και οδηγείτο στο Grexit.

Ο κ. Μπαρόζο παραδέχθηκε ότι υπήρχε, όντως, σχέδιο και προσφέρθηκε να το δείξει στην κυρία Μέρκελ – εκείνη όμως, σύμφωνα με πρόσωπα παρόντα στην αίθουσα, είπε ότι ο λόγος του αρκεί. Με βάση το γερμανικό σύστημα, τέτοιου είδους έγγραφα μπορεί να γίνουν απαιτητά από την Bundestag και ανώτατοι Γερμανοί αξιωματούχοι φοβούνταν ότι θα υποχρεώνονταν να παρουσιάσουν το εν λόγω σχέδιο εάν το είχαν στα χέρια τους εγγράφως.

Ασκηση πράξεων και επιχειρημάτων

Παρ’ ότι οι FT δεν απέκτησαν πρόσβαση στα αρχεία του Σχεδίου Z, αξιωματούχοι που τα είδαν, λένε ότι επρόκειτο για ένα πλήρες σενάριο δημιουργίας ενός νέου χρηματοπιστωτικού συστήματος εκ του μηδενός.

Στην Ουάσιγκτον, αξιωματούχοι του ΔΝΤ ετοίμασαν μια 20σέλιδη προσομοίωση δράσεων. Με βάση την εμπειρία τους σε bank runs (μαζική εκροή κεφαλαίων από τις τράπεζες) και νομισματικές κρίσεις, οι αξιωματούχοι είπαν ότι το σχέδιο του ΔΝΤ περιελάμβανε κινήσεις τόσο δραστικές, όπως κλείσιμο όλων των ΑΤΜ και επιβολή ελέγχων στα σύνορα, για να αποτραπεί μαζική φυγή κεφαλαίων.

Παρ’ ότι οι FT δεν απέκτησαν πρόσβαση στα αρχεία του Σχεδίου Z, αξιωματούχοι που τα είδαν, λένε ότι επρόκειτο για ένα πλήρες σενάριο δημιουργίας ενός νέου χρηματοπιστωτικού συστήματος εκ του μηδενός

Στην ΕΚΤ, οι αξιωματούχοι μελέτησαν την εμπειρία της Αργεντινής με την έκδοση IOU κατά την διάρκεια της νομισματικής κρίσης 2001, από τη στιγμή που τα νομίσματα και τα χαρτονομίσματα του ευρώ που θα κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα δεν θα είχαν πλέον νόμιμη ισχύ. Ανάμεσα στις εναλλακτικές ήταν η έκδοση ελληνικών υποσχετικών χρέους IOU με αξία περίπου μισή από τα προϋπάρχοντα ευρώ, καθώς η εκτύπωση νέων τραπεζογραμματίων στην Ελλάδα θα ήταν λογιστικός εφιάλτης.

Οι αξιωματούχοι της ΕΚΤ μελέτησαν επίσης την εισαγωγή νέων δηναρίων στο Ιράκ από τον αμερικανικό στρατό το 2003, αλλά πάλι φοβήθηκαν την τεχνική πρόκληση. Οι ΗΠΑ χρειάστηκαν τρεις μήνες για το εν λόγω εγχείρημα, αλλά βασίστηκαν πάνω στα «εργαλεία» του μεγαλύτερου στρατού παγκοσμίως. Η Ελλάδα είχε πολύ περιορισμένες δυνατότητες εκτύπωσης: μετά την εισαγωγή του ευρώ τύπωνε κυρίως χαρτονομίσματα των €10.

Εξίσου περίπλοκο ήταν και το βασικό «υδραυλικό σύστημα» της ελληνικής οικονομίας. Η Ελλάδα, όπως κάθε χώρα της ευρωζώνης, είναι συνδεδεμένη στο δίκτυο Target 2, ένα κολοσσιαίο εσωτερικό σύστημα ηλεκτρονικών υπολογιστών που λειτουργεί η ΕΚΤ και οι εθνικές τράπεζες, και το οποίο καθιστά δυνατές τις περισσότερες εμπορικές συναλλαγές. Αν αποσυνδεόταν η Ελλάδα από το Target 2, δεν θα μπορούσαν να γίνουν εκκαθαριστούν συναλλαγές και η οικονομία θα «πάγωνε». Το σύστημα θα έπρεπε να ξαναχτιστεί στο σύνολό του.

Το Plan Z ήταν μια άσκηση τόσο επιχειρημάτων, όσο και πράξεων. Ηθελαν να δείξουν στους υπέρμαχους του Grexit ότι το όλο σχέδιο ήταν ένας ηράκλειος άθλος

Αντίστοιχη δουλειά γινόταν στις Βρυξέλλες. Μέρος αυτής της δουλειάς κατέληγε σε αδιέξοδο λόγω της νομοθεσίας της ΕΕ: Πώς θα μπορούσε μια «περιχαρακωμένη» οικονομία να παραμείνει πλήρως συγχωνευμένο μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, που απαιτεί ελεύθερη κίνηση αγαθών; Ποιες νομικές αρχές θα αναλάμβαναν τον έλεγχο κεφαλαίων; Άλλες προετοιμασίες ήταν πολύ πιο πρακτικές, όπως το ποιοι αξιωματούχοι θα αναλάμβαναν να εμφανιστούν δημοσίως και να ανακοινώσουν το νέο καθεστώς στην Ελλάδα.

Για πολλούς που εργάστηκαν στο έργο, το Plan Z ήταν μια άσκηση τόσο επιχειρημάτων, όσο και πράξεων. Ήθελαν να δείξουν στους υπέρμαχους του Grexit ότι το όλο σχέδιο ήταν ένας ηράκλειος άθλος, κάτι που δεν θα μπορούσαν ούτε οι ίδιοι να υποστηρίξουν όταν θα αντιλλαμβάνονταν πόσο δύσκολο είναι. Αλλά το καλοκαίρι του 2012, οι Έλληνες ψηφοφόροι σχεδόν όπλισαν το χέρι τους.

Μια σκληρή χρεοκοπία
Με την προσοχή της Ευρώπης στραμμένη στην Γαλλία, όπου ο κ. Σαρκοζί έδινε τον αποτυχημένο αγώνα επανεκλογής την ίδια ημέρα με τις πρώτες κοινοβουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα, λίγοι ήταν εκείνοι εκτός Ελλάδας που περίμεναν την καταιγίδα που πλησίαζε. Ακόμη και εντός Ελλάδας, πολλοί πολιτικοί ηγέτες έμειναν έκπληκτοι όταν άρχισαν να βγαίνουν τα αποτελέσματα το απόγευμα της Κυριακής 6 Μαΐου.

Ενας άνθρωπος που δεν εξεπλάγη με τα αποτελέσματα των εκλογών του Μαΐου ήταν ο Λουκάς Παπαδήμος, ο τεχνοκράτης πρωθυπουργός της Ελλάδας

Επί περισσότερες από 4 δεκαετίες μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας το 1974, στις πολιτικές εκλογές της Ελλάδας κυριαρχούσαν δύο κόμματα, το ΠΑΣΟΚ στα αριστερά και η Νέα Δημοκρατία στα δεξιά. Αλλά όσο βάθαινε η κρίση, εν μέσω κατηγοριών από τους επιθεωρητές του μνημονίου για κακοδιαχείριση από τις κυβερνήσεις και των δύο κομμάτων, το status quo άρχισε να διαλύεται.

Αντι-κυβερνητικές ομάδες της δεξιάς και αριστεράς, που κάποτε θεωρούνταν περιθωριακές, άρχισαν να κερδίζουν την συμπάθεια του εκλογικού σώματος. Το νεοναζιστικό κόμμα της Χρυσής Αυγής βρήκε επιδεκτικό κοινό στους αποξενωμένους φτωχούς των πόλεων. Ο χαρισματικός κ. Τσίπρας βρήκε το δικό του πρόσφορο έδαφος στους υποστηρικτές του ΠΑΣΟΚ, που είχε διαπραγματευτεί τα μισητά πακέτα διάσωσης.

Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ν.Δ. κέρδισε την αναμέτρηση, αλλά με ποσοστό κάτω του 19% δηλαδή 14,6 μονάδες χαμηλότερα από τις προηγούμενες εκλογές. Ακόμη πιο δραματική ήταν η κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ που ήρθε τρίτο, μετά τον ΣΥΡΙΖΑ, με μόλις 13% - δηλαδή 31 μονάδες χαμηλότερα από το 2009.

«Δεν διαβάζαμε σωστά όσα συνέβαιναν στην ελληνική κοινωνία», σχολίασε βετεράνος πολιτικός του ΠΑΣΟΚ. «Γνωρίζαμε ότι υπήρχε πολύ οργή, αλλά καθώς ήμασταν δεμένοι με το μνημόνιο και θέλαμε να πετύχει και πιστεύαμε ότι η χώρα χρειάζεται αλλαγή, δεν είδαμε –κανένας δεν είδε – την άνοδο της Χ.Α., ούτε την θεαματική ανέλιξη του ΣΥΡΙΖΑ, ούτε την δική μας κατάρρευση».

Ενας άνθρωπος που δεν εξεπλάγη, ήταν ο Λουκάς Παπαδήμος, ο τεχνοκράτης πρωθυπουργός της Ελλάδας, που είχε καταφέρει να κρατήσει την χώρα ενωμένη κατά την διάρκεια της εξάμηνης θητείας του. Σε συνέντευξή του, ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης δήλωσε ότι οι δημοσκοπήσεις της παραμονής των εκλογών, τον έκαναν να ανησυχεί τόσο πολύ ότι θα επέρχετο αδιέξοδο, που έμεινε στο γραφείο του την νύχτα της Κυριακής, για να προετοιμαστεί για ένα σοκ στις αγορές.

Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο, οι ελληνικές αρχές φοβούνταν ότι μετά τις εκλογές τα πράγματα θα ξέφευγαν αν τα ανταγωνιστικά κόμματα δεν κατάφερναν να σχηματίσουν κυβέρνηση γρήγορα. Φοβούνταν όμως επίσης ότι η νέα κυβέρνηση, υπό την ΣΥΡΙΖΑ ή και την Ν.Δ., θα απέρριπταν το πρόγραμμα διάσωσης, υποχρεώνοντας την ΕΕ να «τραβήξει την πρίζα». «Ο κίνδυνος ήταν να μην επιτρέψει το εκλογικό αποτέλεσμα τον σχηματισμό κυβέρνησης που θα υποστήριζε το νέο οικονομικό πρόγραμμα», είπε ο κ. Παπαδήμος.

Σε τηλεδιάσκεψη, οι επτά Ευρωπαίοι ηγέτες που κατευθύνονταν στο Λος Κάμπος για την σύνοδο G20, συμφώνησαν να παραμείνουν σε μια κοινή γραμμή: Θα υπόσχονταν στήριξη στην Ελλάδα, αλλά μόνο εφόσον εκείνη θα αποδεχόταν τις προϋποθέσεις του προγράμματος διάσωσης. Δεν θα υπήρχε καμία επαναδιαπραγμάτευση.

Χωρίς κεφάλαια διάσωσης, η Αθήνα δεν θα μπορούσε πλέον να πληρώσει τους λογαριασμούς της και υπήρχε κι ένα ομόλογο 3,1 δισ. ευρώ που έληγε τον Αύγουστο, τμήμα του οποίου κατείχε η ΕΚΤ.

Μια «σκληρή χρεοκοπία», με αποτυχία αποπληρωμής ομολόγου, θεωρείτο επί μακρόν ο πιο πιθανός δρόμος για το Grexit

Μια «σκληρή χρεοκοπία», με αποτυχία αποπληρωμής ομολόγου, θεωρείτο επί μακρόν ο πιο πιθανός δρόμος για το Grexit, αφού, αν δεν υπήρχε κανένας να δανείσει στην Αθήνα, δεν θα ήταν μόνο η κυβέρνηση που θα έμενε από ρευστό.

Εκείνη την περίοδο, οι ελληνικές τράπεζες εξαρτώνταν από τον έκτακτο δανεισμό της κεντρικής τράπεζας για να παραμένουν ζωντανές, διότι οι ιδιώτες επενδυτές είχαν σταματήσει να τις δανείζουν. Για να πάρουν αυτά τα δάνεια οι τράπεζες έπρεπε να παράσχουν κάποιο είδος εγγύησης, που για τα περισσότερα κράτη της ευρωζώνης σήμαινε κρατικά ομόλογα. Αυτά τα ομόλογα θα ήταν άχρηστα σε περίπτωση σκληρής χρεοκοπίας, οπότε τα δάνεια θα κόβονταν. Χωρίς έκτακτη ρευστότητα, οι ελληνικές τράπεζες θα κατέρρεαν. Χωρίς τράπεζες δεν υπάρχει οικονομία.

Αυτό θα συνέβαινε σε ένα παραδοσιακό νομισματικό σύστημα. Αλλά η Ελλάδα δεν είχε κεντρική τράπεζα με την παραδοσιακή έννοια. Η κεντρική της τράπεζα βρισκόταν στην Φρανκφούρτη, διοικούμενη από μη Έλληνες και δεν υπήρχε τρόπος να πιεστεί η ΕΚΤ να δανείσει στις ελληνικές τράπεζες. Ο μόνος τρόπος επανεκκίνησης του τραπεζικού συστήματος θα ήταν να στήσει η Αθήνα την δική της κεντρική τράπεζα και να αρχίσει να τυπώνει δικό της χρήμα.

«Σκοτώνοντας μια χώρα μέσα σε λίγες ώρες»

Αλλά ο κ. Παπαδήμος και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι άρχισαν να φοβούνται έναν δεύτερο δρόμο, μέσω «ατυχήματος», προς το Grexit μετά τις εκλογές του Μαΐου: Μαζικές τραπεζικές αναλήψεις.

Ο κ. Παπαδήμος και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι άρχισαν να φοβούνται έναν δεύτερο δρόμο, μέσω «ατυχήματος», προς το Grexit μετά τις εκλογές του Μαΐου: Μαζικές τραπεζικές αναλήψεις

Αν άρχιζαν οι πανικόβλητες αναλήψεις, η κατάληξη θα ήταν ίδια με την «σκληρή χρεοκοπία». Οι ελληνικές τράπεζες θα ξέμεναν κυριολεκτικά από ρευστό, και η ΕΚΤ δεν θα μπορούσε να τις χρηματοδοτήσει γιατί θα ήταν αναξιόχρεες. «Οι κανόνες απαγορεύουν σαφώς την παροχή ρευστότητας χωρίς επαρκείς εγγυήσεις, κι αυτό σημαίνει ότι σκοτώνεις την χώρα μέσα σε ώρες,» είπε χαρακτηριστικά αξιωματούχος της ΕΚΤ. Για να γίνει η τραπεζική επανεκκίνηση, θα χρειαζόταν νέο νόμισμα.

Καθώς τα πολιτικά κόμματα τσακώνονταν για τον σχηματισμό κυβέρνησης, ο κ. Παπαδήμος λάμβανε καθημερινές ενημερώσεις από την κεντρική τράπεζα για τις καταθέσεις που σήκωναν οι καταθέτες. Τα ποσά γίνονταν τόσο μεγάλα, που έγραψε προειδοποιητική επιστολή στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αν δεν σχηματιστεί κυβέρνηση, πρέπει να προκηρυχθούν εκλογές σύντομα.

Τα αποθέματα των ελληνικών τραπεζών

Από τις αρχές του 2009, οι ελληνικές αρχές είχαν καταφέρει να διαχειριστούν με επιτυχία τις τραπεζικές εκροές σε αργή κίνηση, όταν οι καταθέσεις είχαν μειωθεί από 245 δισ. ευρώ σε λιγότερα από 174 δισ. ευρώ στις παραμονές των εκλογών 2012. Σύμφωνα με Ελληνες αξιωματούχους, το ένα τρίτο αυτών των κεφαλαίων εξήλθαν από την χώρα, ένα τρίτο δαπανήθηκε για την συντήρηση του βιοτικού επιπέδου που κατέρρεε και ένα τρίτο είχε κρυφτεί σε στρώματα και μπαούλα, με το φόβο ότι τα ευρώ θα μετατραπούν σε δραχμές αν μείνουν στις τράπεζες.

Από τις αρχές του 2009, οι ελληνικές αρχές είχαν καταφέρει να διαχειριστούν με επιτυχία τις τραπεζικές εκροές, όταν οι καταθέσεις είχαν μειωθεί από 245 δισ. ευρώ σε 174 δισ. ευρώ στις παραμονές των εκλογών 2012

Υπό τον κ. Προβόπουλο, η κεντρική τράπεζα έφτασε μέχρι να φέρνει αεροπορικώς επιπλέον ευρώ από άλλες χώρες της ΕΕ για να διασφαλίσει ότι θα μπορέσει να αντεπεξέλθει και σε μεγαλύτερες αναλήψεις. Επιβλήθηκε μια νέα «συνήθεια»: Αν ερχόταν ένας Έλληνας καταθέτης και ζητούσε μεγάλη ανάληψη, του έλεγαν να επιστρέψει την επόμενη ημέρα. Για τους έλληνες κεντρικούς τραπεζίτες, είχε μεγάλη σημασία να υπάρχει ρευστό την επόμενη που θα επέστρεφε. «Τι θα γινόταν αν έμπαινε ένας καταθέτης και ζητούσε τα χρήματά του και του απαντούσαν: Λυπάμαι, δεν έχουμε τόσο ρευστό;» δήλωσε ο κ. Προβόπουλος. Το εκπληκτικό ποσό των 28,5 δισ. ευρώ σε νέα χαρτονομίσματα διοχετεύτηκε στην Ελλάδα στο διάστημα πριν από τις εκλογές 2012.

Αλλά οι φρενήρεις αναλήψεις μεταξύ των εκλογών Μαΐου και Ιουνίου –η κεντρική τράπεζα έκανε αποστολές ποσών 24 ώρες την ημέρα- τρόμαξε τους αξιωματούχους και ειδικά εκείνους της ΕΚΤ. Οι μαζικές τραπεζικές αναλήψεις προκάλεσαν ερωτήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης –πώς μια μη εκλεγμένη ομάδα κεντρικών τραπεζιτών στην Φρανκφούρτη, αποφασίζοντας από μόνη της ποιες ελληνικές τράπεζες δεν είναι πλέον αξιόχρεες, μπορεί να είναι εκείνη που θα εκδιώξει την Ελλάδα από το ευρώ;

Εντός της ΕΚΤ, υπήρχε συμφωνία ότι την απόφαση που θα οδηγούσε στο Grexit δεν θα την έπαιρναν οι κεντρικοί τραπεζίτες. Η απόφαση έπρεπε να περάσει στους πολιτικούς της ευρωζώνης.

Στην συνάντηση της 25ης Ιουνίου στις Βρυξέλλες με τους κ.κ. Μπαρόζο, Ρομπέι και τον κ. Γιούνκερ να συμμετέχει δια τηλεφώνου, ο κ. Ντράγκι ενημέρωσε τους ηγέτες ότι θα ζητηθεί από τους πολιτικούς της ευρωζώνης να εγγυηθούν για τα έκτακτα δάνεια προς τις εμπορικές τράπεζες, πριν τραβήξει η ΕΚΤ την πρίζα.

Η προειδοποίηση του κ. Ντράγκι δεν ήταν ακαδημαϊκή άσκηση. Ένας αξιωματούχος δήλωσε ότι ο κ. Ντράγκι είχε πει στους ηγέτες ότι μια «περίοδος αβεβαιότητας» θα ξεκινήσει 30 ημέρες πριν από την λήξη του ομολόγου του Αυγούστου στις 20 Ιουλίου. Αν και ο Αντώνης Σαμαράς είχε συστήσει κυβέρνηση συνασπισμού μια εβδομάδα πριν, η νέα κυβέρνηση συνέχιζε να ζητά αναδιαπραγμάτευση του μνημονίου. Και η κυρία Μέρκελ δεν είχε ακόμη αποφασίσει αν η Ελλάδα πρέπει να παραμείνει μέλος της ευρωζώνης.

Το «μολυσμένο πόδι»
Για την Γερμανία, η συζήτηση για το Grexit απηχούσε σχεδόν κάθε συζήτηση για το ενιαίο νόμισμα που ακολούθησε την Συνθήκη του Μάαστριχτ. Θα γίνει μια νομισματική ένωση υπό γερμανική καθοδήγηση που θα απαρτίζεται από μικρό αριθμό γειτονικών κρατών με παρόμοιες οικονομίες ή ένα ευρύτερο πολιτικό έργο, που καλωσορίζει ακόμη και όσους είναι οικονομικά λιγότερο ανταγωνιστικοί.

Για την Γερμανία, η συζήτηση για το Grexit απηχούσε σχεδόν κάθε συζήτηση για το ενιαίο νόμισμα που ακολούθησε την Συνθήκη του Μάαστριχτ

Η κυρία Μέρκελ επιχείρησε να δώσει τις δικές της απαντήσεις πριν από το καλοκαίρι του 2012. Δεν θα ήταν μεγάλη υπερβολή να ειπωθεί ότι ιδιωτικώς συμβουλεύθηκε κάθε μεγάλο οικονομικό και πολιτικό μυαλό στην Ευρώπη εκείνο το διάστημα.

Σε συνάντηση στο Βερολίνο στις αρχές Ιουνίου με τον κ. Μπαρόζο, «ψάρεψε» την άποψή του, φοβούμενη ότι οι Έλληνες ψηφοφόροι θα τους υποχρέωναν να αντιδράσουν, επιλέγοντας μια κυβέρνηση που θα απέρριπτε το μνημόνιο. Όταν ο κ. Μπαρόζο της είπε ότι το Grexit θα ήταν καταστροφή και ότι ο κ. Σαμαράς πιθανότατα θα κέρδιζε, η κυρία Μέρκελ απάντησε ότι για τον Σαμαρά ακριβώς ανησυχούσε, αφού συντασσόταν με την εκστρατεία κατάργησης του προγράμματος.

Δύο ημέρες αργότερα ο Βρετανός πρωθυπουργός Ντέηβιν Κάμερον, είχε ανάλογου περιεχομένου συζήτηση με την κυρία Μέρκελ στο Βερολίνο, σύμφωνα με αξιωματούχους. Αν και ο κ. Κάμερον ήταν λιγότερο αισιόδοξος από τον κ. Μπαρόζο για την δυνατότητα της Ελλάδας να κάνει την στροφή, η συμβουλή του ήταν η ίδια: Η αντίδραση των αγορών πιθανότατα θα είναι βίαιη και θα είναι δύσκολο να σταματήσουν μαζικές τραπεζικές αναλήψεις, σύμφωνα με την βρετανική εμπειρία της Northern Rock.

Οι σύμβουλοι της κυρίας Μέρκελ ήταν μοιρασμένοι σε δύο στρατόπεδα: το στρατόπεδο του «ντόμινο» και το στρατόπεδο το «μολυσμένου ποδιού»

Οι σύμβουλοι της κυρίας Μέρκελ ήταν μοιρασμένοι σε δύο στρατόπεδα: το στρατόπεδο του «ντόμινο» και το στρατόπεδο το «μολυσμένου ποδιού». Το στρατόπεδο του «ντόμινο» προειδοποιούσε ότι η Ελλάδα θα προκαλέσει πανικόβλητες πωλήσεις όλων των κρατικών ομολόγων της ευρωζώνης, και πιθανόν να ακολουθήσουν μαζικές τραπεζικές αναλήψεις σε Πορτογαλία, Ιταλία και Ισπανία.

Το στρατόπεδο το «μολυσμένου ποδιού» ισχυριζόταν ότι αν αποκοπεί η Ελλάδα, η υπόλοιπη ευρωζώνη θα επιστρέψει σε υγιή ζωή. «Ηταν αυτά τα δύο στρατόπεδα και υπήρχαν καλοί οικονομολόγοι και στα δύο», σχολίασε Γερμανός αξιωματούχος.

Επικεφαλής του «μολυσμένου ποδιού» ήταν ο κ. Σόιμπλε. Αρκετοί παράγοντες που μίλησαν μαζί του, δήλωσαν ότι θεωρούσε την έξοδο της Ελλάδας σχεδόν ιδανική, ως κάτι απαραίτητο που θα έσωνε το ευρωπαϊκό έργο για το οποίο δούλεψε σε όλη την πολιτική του καριέρα.

«Δεν έχει γίνει κατανοητό, ότι αυτό γίνεται επειδή είναι ένθερμος φιλοευρωπαϊστής», σχολίασε αξιωματούχος της ευρωζώνης. «Ο κόσμος νομίζει ότι δεν συμπαθεί τους Έλληνες. Δεν είναι αλήθεια. Είναι επειδή αγαπά την Ευρώπη τόσο πολύ, που όποιον τα χαλάει στην ευρωπαϊκή ιδέα τον θεωρεί αντιευρωπαϊστή που δεν έχει θέσει μέσα στον δικό κόσμο».

Ο ηθικός κίνδυνος

Αυτή η πορεία ορισμένες φορές οδήγησε σε σύγκρουση με την κυρία Μέρκελ, λένε αξιωματούχοι. Αν και ο κ. Σόιμπλε ήταν πολύ περισσότερο έτοιμος από την καγκελάριο να αφήσει την Ελλάδα, ήταν επίσης περισσότερο πρόθυμος να αυξήσει τη γερμανική συμμετοχή στο ταμείο διάσωσης της ευρωζώνης προκειμένου να βοηθήσει ώστε να διαμορφωθεί ένα αδιαπέραστο τοίχος προστασίας που θα προστάτευε τα άλλα κράτη-μέλη.

Αν και ο κ. Σόιμπλε ήταν πολύ περισσότερο έτοιμος από την καγκελάριο να αφήσει την Ελλάδα, ήταν επίσης περισσότερο πρόθυμος να αυξήσει τη γερμανική συμμετοχή στο ταμείο διάσωσης

Μέσα στο υπουργείο Οικονομικών της Γερμανίας υπήρχε μια κεντρική ομάδα που πήρε ακόμα ποιο σκληρή στάση. Κυρίως εστίαζε στον «ηθικό κίνδυνο» ο οποίος έλεγαν ότι αυξάνει στην ευρωζώνη όταν οι χώρες πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν συνέπειες για την κακή δημοσιονομική πολιτική. Ορισμένα υψηλόβαθμα στελέχη ένιωθαν ότι «θα πρέπει να θυσιάσεις έναν για να τρομάξεις τους υπόλοιπους», υποστήριξε πρόσωπο που ενεπλάκη στις συζητήσεις στο υπουργείο Οικονομικών.

Η συνδυασμένη ανάλυση των αξιωματούχων του υπουργείου υποστήριζε ότι το Grexit θα κόστιζε λιγότερο βραχυχρόνια από το να προσπαθήσεις να κρατήσεις μια θεμελιωδώς αφερέγγυα χώρα επ’ αόριστον σε υποστήριξη. Εξωτερικοί σύμβουλοι κλήθηκαν να κάνουν αντίστοιχες μελέτες.

Στην κυρία Μέρκελ δόθηκαν αντικρουόμενες συμβουλές από τρεις κεντρικούς τραπεζίτες στους οποίους στηρίχθηκε πολύ στις βολιδοσκοπήσεις που είχε πριν τις διακοπές της και τους οποίους εμμέσως εμπιστεύονταν: Ο κ. Ασμουνσεν, ο οποίος ήταν αναπληρωτής του κ. Σόιμπλε πριν μετακομίσει στην ΕΚΤ, ο κ. Βάιντμαν πρώην οικονομικός της σύμβουλος τον οποίο η ίδια όρισε ως επικεφαλής της Bundesbank ένα χρόνο νωρίτερα και ο κ. Χίλντεμπραντ, πρώην επικεφαλής της ελβετικής κεντρικής τράπεζας.

Ολοι ασπάζονταν τις ανησυχίες για τον ηθικό κίνδυνο και πίστευαν ότι είναι απίθανο η Ελλάδα να τηρήσει τις υποσχέσεις που ανέλαβε ως μέρος του προγράμματος διάσωσης, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ατελείωτη μεταφορά χρήματος των γερμανών φορολογουμένων προς την Αθήνα. Αλλά είπαν επίσης στην καγκελάριο ότι ήταν «τρελό» να προσπαθήσει να προβλέψει το κόστος ενός Grexit.

Ενας ευρωπαϊος αξιωματούχος που μίλησε τότε με τον κ. Ασμουνσεν λέει ότι η συμβουλή του στην κυρία Μέρκελ ήταν: «Μπορείς να έχεις κάτι που έχει ήδη τιμολογηθεί και μετά μπορείς να το περιορίσεις ή μπορεί να βρεθείς με μια ευρωζώνη των 10 κρατών».

Η πολιτική συζήτηση στο Βερολίνο γύρω από το Grexit ήταν η περισσότερο υποκειμενική

Η δουλειά του κ. Μπούτι και της ομάδας του στις Βρυξέλλες επίσης δείχνει να έχει αποδώσει. Γερμανοί αξιωματούχοι λένε ότι διαμηνύθηκε στην κυρία Μέρκελ πως θα ήταν σχεδόν αδύνατο να πείσει και τις 17 κυβερνήσεις της ευρωζώνης στο να συμφωνήσουν σε ένα σχέδιο εξόδου και να γίνει αυτό μυστικά, χωρίς οι αγορές να αντιληφθούν την προσπάθεια, ειδικά όταν η Ελλάδα δεν έδειχνε κανένα ενδιαφέρον να φύγει.

Η πολιτική συζήτηση στο Βερολίνο γύρω από το Grexit ήταν η περισσότερο υποκειμενική. Πολλοί ευρωπαίοι ηγέτες που είχαν απευθείας επαφές με την κυρία Μέρκελ λένε ότι είχε λιγότερο συναισθηματική προσέγγιση γύρω από το ευρωπαϊκό project από χριστιανοδημοκράτες προκατόχους της όπως ο Χέλμουτ Κόλ και ο Κόνραντ Αντενάουερ. Το αποδίδουν αυτό στην ζωή της πριν μπει στην πολιτική, όταν ήταν στην ανατολική Γερμανία, όπου πήγε ως ανήλικη και έζησε μέχρι την ενηλικίωση.

Την ίδια στιγμή αρκετοί αξιωματούχοι λένε ότι άρχισε να αισθάνεται το βάρος της ιστορίας που έπεφτε στους ώμους της. «Ηθελε να είναι η καγκελάριος που πολιτικά διέλυσε την Ευρώπη, ακόμα και αν αυτό δεν ήταν ξεκάθαρο ότι θα συνέβαινε, αλλά υπήρχε ως πιθανότητα;», λέει ένας γερμανός αξιωματούχος.

Στα μέσα Ιουλίου η κυρία Μέρκελ έφυγε για τις καλοκαιρινές διακοπές έξι εβδομάδων για να σταθμίσει τις συμβουλές που είχε λάβει. Αν και δεν είχε αποφασίσει, η «κακοφωνία» ανώτατων γερμανών πολιτικών που δημοσίως καλούσαν την Ελλάδα να φύγει είχε φτάσει σε «κορύφωση». «Αν η Ελλάδα δεν μπορεί να καλύψει τις απαιτήσεις δεν μπορούν να υπάρξουν νέες πληρωμές» δήλωσε ο Φίλιπ Ρέσλερ επικεφαλής του κόμματος που είχε συνασπιστεί στην κυβέρνηση της κυρίας Μέρκελ καθώς προετοιμάζονταν για τις δικές του διακοπές. «Για μένα το Grexit έχει πάψει προ πολλού να προκαλεί τρόμο».

Μια εντυπωσιακή αναστροφή

Ενας ηγέτης που είχε πλήρη επίγνωση των συζητήσεων εντός της καγκελαρίας ήταν ο κ. Μπαρόζο. Ο πρόεδρος της Κομισιόν είπε σε συνεργάτες του ότι πίστευε πως ένα από τα βασικά του καθήκοντα ως ο φρουρός των συνθηκών της Ευρώπης ήταν να αποτρέψει την φυγή ενός μέλους της ευρωζώνης ή της ΕΕ, είτε ήταν η Ελλάδα από το κοινό νόμισμα, είτε η Βρετανία από την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση.

Ο πρόεδρος της Κομισιόν πίστευε πως ένα από τα βασικά του καθήκοντα ως ο φρουρός των συνθηκών της Ευρώπης ήταν να αποτρέψει την φυγή ενός μέλους της ευρωζώνης ή της ΕΕ

Με μια επί μακρόν καθυστερούμενη δόση 34,3 δισ. ευρώ να κρέμεται σε μια κλωστή και με τον κ. Σαμαρά να συνεχίζει να πιέζει για μεγάλες αλλαγές στο πρόγραμμα, ο κ. Μπαρόζο αποφάσισε να γίνει ο πρώτος από τους «κλειστού κύκλου» ηγέτες που μάχονταν για την κρίση που επισκέφθηκε την Αθήνα από την αρχή της κρίσης.

Η συζήτηση μεταξύ των δυο ανδρών κράτησε για δυο ώρες. Καθισμένος μπροστά σε ένα σβηστό τζάκι στο γραφείο του κ. Σαμαρά, ο κ. Μπαρόζο είπε στο νέο πρωθυπουργό ότι οι απαιτήσεις για μεγάλες αλλαγές στο πρόγραμμα διάσωσης πρέπει να σταματήσουν. Σύμφωνα με αξιωματούχους που ήταν στο δωμάτιο κάλεσε τον κ. Σαμαρά να διαθέσει τουλάχιστον ένα χρόνο εκτελώντας τις υφιστάμενες απαιτήσεις. Μετά από αυτό θα μπορεί να αντιμετωπιστεί το θέμα των αναθεωρήσεων, υποστήριξε ο κ. Μπαρόζο. Αλλά η εκτέλεση του προγράμματος θα πρέπει να προηγηθεί.

«Μην αρχίσεις να ζητάς νέους όρους. Δεν υπάρχει περίπτωση», ένα πρόσωπο που ήταν στο δωμάτιο θυμάται πως είπε. Το πρώτο μήνυμα που πρέπει να μεταφέρεις στη Γερμανία είναι πως θα κάνεις αυτά που ζητούνται.

Το σκληρό μήνυμα από ένα πολιτικό σύμμαχο φαίνεται πως είχε τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αξιωματούχοι που ήταν παρόντες είπαν ότι ο κ. Σαμαράς άρχισε να ξαναγράφει τη δήλωσή του χειρόγραφα λέγοντας αργότερα τους δημοσιογράφους ότι θα ξεκινήσει «την εφαρμογή των συμφωνηθέντων μέτρων» άμεσα.

«Ο Σαμαράς έκανε την ποιο εντυπωσιακή αναστροφή στην ιστορία», δήλωσε υπουργός της προηγούμενης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.

Απλά δεν ξέρουν

Εν τέλει πάντως το θέμα κατέληγε στη κυρία Μέρκελ, η οποία μετά από έξι εβδομάδες ξεκούρασης γύρισε στο Βερολίνο έχοντας αποφασίσει. Δεν υπήρχε επιστημονική βεβαιότητα. Ως προσεκτική πολιτικός εκ φύσεως, δεν θα προχωρούσε στο Grexit αν κανείς από τους συμβούλους της δεν μπορούσε να συμφωνήσει για τις συνέπειες.

Ως προσεκτική πολιτικός εκ φύσεως, η κ. Μέρκελ δεν θα προχωρούσε στο Grexit αν κανείς από τους συμβούλους της δεν μπορούσε να συμφωνήσει για τις συνέπειες

«Ολοι λέτε: Συγνώμη αλλά δεν ξέρουμε. Αν δεν ξέρετε, τότε δεν θα πάρω αυτό το ρίσκο», ένας σύμβουλος θυμάται πως είπε. «Το νόημα ήταν: όλοι αυτοί μπορεί να είναι όλοι ηλίθιοι. Αλλά δεν ξέρουν».

Η συζήτηση για το Grexit εντός της ευρωζώνης υποχώρησε. Η κυρία Μέρκελ έκανε μια υψηλού συμβολισμού επίσκεψη στην Αθήνα τον Οκτώβριο. Στις Βρυξέλλες μετά από μια σειρά συναντήσεων των υπουργών οικονομικών της ευρωζώνης, ένα αναθεωρημένο σχέδιο διάσωσης συμφωνήθηκε, στο οποίο υποσχέθηκαν στην Αθήνα περισσότερη ανακούφιση χρέους αμέσως μόλις πετύχαινε πρωτογενές πλεόνασμα, όπως έγινε το 2013.

Η συμφωνία για την αποδέσμευση των 34,3 δισ. ευρώ της δόσης είχε κολλήσει ώρες πριν από τη Σύνοδο Κορυφής του Νοεμβρίου του 2012. Καθώς προσέρχονταν ο κ. Σαμαράς έκανε μια σύντομη δήλωση. «Η αλληλεγγύη στην ένωση είναι ζωντανή. Το Grexit πέθανε». Ποτέ ξανά η Ελλάδα δεν θα απειλούνταν με έξοδο από το ευρώ.»

ΠΗΓΗ

ΤΑ ΝΕΑ ΤΗΣ ΗΛΙΟΥΠΟΛΗΣ: Εξαιρετικά ενδιαφέρον το άρθρο της συναδέλφου Νικόλ Λειβαδάρη που βασίζεται στις συγκλονιστικές αποκαλύψεις για το παρασκήνιο του Grexit μέσα από την έρευνα μηνών που έκαναν οι Financial Times . Εμείς το δημοσιεύουμε για όσους σας τάζουν φύκια για μεταξωτές κορδέλες μπας και καταλάβετε επιτέλους πως τα ΨΕΜΑΤΑ τέλειωσαν με τραγικό για την Πατρίδα μας τρόπο.