Tου Αντρέα Πολυκάρπου
ΕΡΕΥΝΑ: Πως η εκκλησία άνοιξε την Κερκόπορτα στους Οθωμανούς- Πώς λειτούργησε το Πατριαρχείο στην πτώση της Βασιλεύουσας- Στήριξε τους Οθωμανούς ή όχι;- Πως τελικά κινήθηκε η ισορροπία με το Σουλτάνο…
Σαν σήμερα το έτος 1453 ολοκληρώθηκε σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα η άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ένα από τα άγνωστα κεφάλαια στην Πτώση της Κωνσταντινούπολης δεν είναι άλλο από τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε η εκκλησία καθώς και οι κληρικοί στα όσα συνέβαιναν τότε στη διαμάχη Αυτοκράτορα-Οθωμανών.
Από τη μάχη του Ματζικέρτ- όπου και ξεκίνησε το τέλος της Ρωμανίας – η εκκλησία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην τελική πτώση της Βασιλεύουσας των Ελλήνων.
Χωρίς δογματισμούς και παρωπίδες σας παρουσιάζουμε σήμερα ΜΟΝΟ ιστορικά στοιχεία – άνευ προσωπικής γνώμης – για τη στάση του κλήρου κατά την άλωση καθώς και την αντίθετη άποψη. Καθένας μπορεί να ανατρέξει στα βιβλία και στις πηγές που παραθέτουμε πιο κάτω…
Ο μοναχισμός διέλυσε το στρατό
Ένα από τα σημαντικά γεγονότα που αναφέρονται στις ιστορικές πηγές είναι το γεγονός της αποψίλωσης του στρατού λόγω του ότι εκατοντάδες νέοι έσπευδαν στα μοναστήρια αφήνοντας το Βυζάντιο έρμαιο στα χέρια των μισθοφόρων.
Στην τελική μάχη έλαβαν μέρος μόλις 5.000 άνδρες μαζί με άλλος 700 Γενουάτες εθελοντές.
Την ίδια στιγμή, το αντιδυτικό μένος το οποίο σύμφωνα με πηγές φαίνεται να διατηρούσε η Εκκλησία – που δεν ήθελαν καμία βοήθεια από τη Δύση- τους ώθησε πολλάκις να "συμπράξουν" με τον Οθωμανό δυνάστη.
Ο ρόλος των Ορθοδόξων
Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα δεν ήταν άλλος από τον Πατριάρχη Γεννάδιο ο οποίος και έλαβε μεγάλες τιμές και προνόμια από το Σουλτάνο.
Μετά την άλωση, εξάλλου ανυψώθηκε από τον Πορθητή ως Εθνάρχης των Ορθοδόξων Ελλήνων, Βλάχων, Σλάβων και Αλβανών της αυτοκρατορίας.
Ένα άλλο αμφιλεγόμενο πρόσωπο- όπως γράφει ο ιστορικός της Άλωσης Γεώργιος Φρατζής- ήταν ο Μεγάλος Δούκας Νοταράς, φανατικός ορθόδοξος που διατυμπάνιζε ότι προτιμούσε να δει στην Πόλη «φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων, ή καλύπτραν λατινικήν». Μετέπειτα ο Σουλτάνος του πήρε το κεφάλι αφού ο Δούκας αρνήθηκε να δώσει το γιο του σε αυτόν.
Ο Νοταράς πάντως στο τέλος υπερασπίστηκε την Πόλη, αν και κατηγορήθηκε ανοιχτά για κρυφές συνεννοήσεις με το Σουλτάνο.
Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με την «Ιστορία της Πόλης», του Τούρκου ιστορικού της άλωσης Ταρίχ μουν Χεβατί, πολλοί καλόγεροι και παπάδες αυτομόλησαν στις γραμμές των Οθωμανών. Το ίδιο γεγονός αναφέρεται και από το Γερμανό βυζαντινολόγο Α. Μορντμαν στο «Πολιορκία και άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως».
Η στάση αυτή - όπως έγραψε στο περιοδικό «Εστία» (τ. 387) ο καθηγητής της Νομικής Παύλος Καλιγάς- προερχόταν από το γεγονός ότι «το όνομα Έλλην ην τότε συνώνυμον τώ αντιχρίστω» γι αυτό και οι θιασώτες της αποκαλούσαν τους Τούρκους «νέους Έλληνας».
Δεν ήταν μόνο το Πατριαρχείο
Η στάση των Ορθοδόξων και η γραμμή δεν δόθηκε μόνο από την Κωνσταντινούπολη αφού υπάρχουν στοιχεία ότι ο ηγούμενος Βλατάδων Θεσσαλονίκης (σημ. Κ. Ν. Σάθα Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη Βενετία 1872) συνεργάστηκε με τους Οθωμανούς.
Ακόμη, οι καλόγεροι με επιστολή τους το 1430 στον Μουράτ Β΄ που πολιορκούσε τη Θεσσαλονίκη τον συμβούλεψαν να αποκόψει τους σωλήνες του υδραγωγείου για να πέσει η συμπρωτεύουσα στα χέρια των Οθωμανών. Ο Σουλτάνος αργότερα τους έδωσε αρκετές φοροαπαλλαγές.
Επ’ αυτού, ο περιηγητής R.Walpole αναφέρει το σχετικό φιρμάνι με την ανανέωση των προνομίων που πέτυχαν οι μοναχοί το 1430. Το 1453 ζήτησαν και πήραν προστασία από τον Μωάμεθ τον Πορθητή.
Από την πλευρά τους οι μοναχοί του Αγίου όρους όντας βέβαιοι για την πτώση της Κων/Πόλης, έστειλαν αντιπροσωπεία στο Σουλτάνο Ορχάν, «προφητεύοντας» την τουρκική κατάκτηση και δηλώνοντας υποταγή. Μετά την πράξη τους αυτή έλαβαν δεκάδες οικονομικά προνόμια.
Αντίθετη άποψη
Από την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές της Εκκλησίας και η πλειοψηφία των Βυζαντινολόγων θεωρούν ως ανακρίβειες τα πιο πάνω και δικαιολογούν το αντιδυτικό μένος των ιερέων (αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τη Δυτική εκκλησία και να σώσουν την Πόλη) λόγω του γεγονότος ότι οι Φράγκοι, για αιώνες υπέσκαπταν την ισχύ του Ρωμαϊκού κράτους ενώ η 4η Σταυροφορία το 1204, κατέστρεψε οικονομικά την Κωνσταντινούπολη με τους Σταυροφόρους να την λαφυραγωγούν καταστρέφοντας την οικονομικά και εξαθλιώνοντας τους κάτοικους της. Γεγονός που δεν επέτρεπε στην Ορθόδοξη εκκλησία να εμπιστευτεί ξανά τους Δυτικούς.
Γεγονός, πάντως, είναι ότι η εκκλησία με τη στάση της στα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής στάθηκε αρωγός της πίστης και του ελληνισμού σε δύσκολα χρόνια ενώ δεκάδες κληρικοί έχασαν τη ζωή τους από τους Οθωμανούς διότι θέλησαν να προστατεύσουν τη γλώσσα, την ιστορία, τον πολιτισμό και το Έθνος.
Τρανό παράδειγμα, η εκκλησία της Κύπρου όπου ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος αποτέλεσε τον προστάτη των Ελλήνων της Κύπρου με τεράστιες επιπτώσεις.
Εν κατακλείδι, ο Νίκος Καραπιδάκης, καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο σε συνέντευξη του αναφέρει ότι:
«Αν ο κλήρος που βρίσκεται μέσα στα τείχη υπερασπίζεται στην πλειονότητά του την Πόλη, το μεγάλο μέρος του κλήρου βρίσκεται έξω από τα τείχη κι έχει ήδη περάσει στην οθωμανική αυτοκρατορία. Δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα για την Άλωση. Το ίδιο και οι χριστιανικές ελίτ, ιδίως οι άρχοντες των γαιών – όσοι δεν είναι λατινόφιλοι. Μην ξεχνάμε ότι εκείνη την περίοδο η Εκκλησία αντιμετωπίζει την οθωμανική κυριαρχία με μεγάλη αισιοδοξία. Ακόμη και ο Γεώργιος Σχολάριος, ο πρώτος πατριάρχης μετά την Άλωση, πιστεύει ότι η Ορθοδοξία θα συνυπάρξει αρμονικά στην οθωμανική αυτοκρατορία και συνεργάζεται με τους Οθωμανούς. Ήδη από τον 9ο αι. μέχρι και την Άλωση έχουμε πάρα πολλά θεολογικά κείμενα που στρέφονται ανοιχτά υπέρ μιας ανοχής προς το Ισλάμ. Το θεωρούν καλύτερο συζητητή σε ζητήματα θρησκείας. Άλλωστε, η παράδοση του Ισλάμ βρίσκεται κοντά στον χριστιανισμό της Ανατολής, στο βαθμό που το Ισλάμ ως σωτηριολογικό κίνημα πηγάζει από μια μακρά ιστορία συζητήσεων στους κόλπους του χριστιανισμού».
Σαν σήμερα το έτος 1453 ολοκληρώθηκε σύμφωνα με τα ιστορικά δεδομένα η άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ένα από τα άγνωστα κεφάλαια στην Πτώση της Κωνσταντινούπολης δεν είναι άλλο από τον καθοριστικό ρόλο που διαδραμάτισε η εκκλησία καθώς και οι κληρικοί στα όσα συνέβαιναν τότε στη διαμάχη Αυτοκράτορα-Οθωμανών.
Από τη μάχη του Ματζικέρτ- όπου και ξεκίνησε το τέλος της Ρωμανίας – η εκκλησία έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην τελική πτώση της Βασιλεύουσας των Ελλήνων.
Χωρίς δογματισμούς και παρωπίδες σας παρουσιάζουμε σήμερα ΜΟΝΟ ιστορικά στοιχεία – άνευ προσωπικής γνώμης – για τη στάση του κλήρου κατά την άλωση καθώς και την αντίθετη άποψη. Καθένας μπορεί να ανατρέξει στα βιβλία και στις πηγές που παραθέτουμε πιο κάτω…
Ο μοναχισμός διέλυσε το στρατό
Ένα από τα σημαντικά γεγονότα που αναφέρονται στις ιστορικές πηγές είναι το γεγονός της αποψίλωσης του στρατού λόγω του ότι εκατοντάδες νέοι έσπευδαν στα μοναστήρια αφήνοντας το Βυζάντιο έρμαιο στα χέρια των μισθοφόρων.
Στην τελική μάχη έλαβαν μέρος μόλις 5.000 άνδρες μαζί με άλλος 700 Γενουάτες εθελοντές.
Την ίδια στιγμή, το αντιδυτικό μένος το οποίο σύμφωνα με πηγές φαίνεται να διατηρούσε η Εκκλησία – που δεν ήθελαν καμία βοήθεια από τη Δύση- τους ώθησε πολλάκις να "συμπράξουν" με τον Οθωμανό δυνάστη.
Ο ρόλος των Ορθοδόξων
Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα δεν ήταν άλλος από τον Πατριάρχη Γεννάδιο ο οποίος και έλαβε μεγάλες τιμές και προνόμια από το Σουλτάνο.
Μετά την άλωση, εξάλλου ανυψώθηκε από τον Πορθητή ως Εθνάρχης των Ορθοδόξων Ελλήνων, Βλάχων, Σλάβων και Αλβανών της αυτοκρατορίας.
Ένα άλλο αμφιλεγόμενο πρόσωπο- όπως γράφει ο ιστορικός της Άλωσης Γεώργιος Φρατζής- ήταν ο Μεγάλος Δούκας Νοταράς, φανατικός ορθόδοξος που διατυμπάνιζε ότι προτιμούσε να δει στην Πόλη «φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων, ή καλύπτραν λατινικήν». Μετέπειτα ο Σουλτάνος του πήρε το κεφάλι αφού ο Δούκας αρνήθηκε να δώσει το γιο του σε αυτόν.
Ο Νοταράς πάντως στο τέλος υπερασπίστηκε την Πόλη, αν και κατηγορήθηκε ανοιχτά για κρυφές συνεννοήσεις με το Σουλτάνο.
Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με την «Ιστορία της Πόλης», του Τούρκου ιστορικού της άλωσης Ταρίχ μουν Χεβατί, πολλοί καλόγεροι και παπάδες αυτομόλησαν στις γραμμές των Οθωμανών. Το ίδιο γεγονός αναφέρεται και από το Γερμανό βυζαντινολόγο Α. Μορντμαν στο «Πολιορκία και άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως».
Η στάση αυτή - όπως έγραψε στο περιοδικό «Εστία» (τ. 387) ο καθηγητής της Νομικής Παύλος Καλιγάς- προερχόταν από το γεγονός ότι «το όνομα Έλλην ην τότε συνώνυμον τώ αντιχρίστω» γι αυτό και οι θιασώτες της αποκαλούσαν τους Τούρκους «νέους Έλληνας».
Δεν ήταν μόνο το Πατριαρχείο
Η στάση των Ορθοδόξων και η γραμμή δεν δόθηκε μόνο από την Κωνσταντινούπολη αφού υπάρχουν στοιχεία ότι ο ηγούμενος Βλατάδων Θεσσαλονίκης (σημ. Κ. Ν. Σάθα Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη Βενετία 1872) συνεργάστηκε με τους Οθωμανούς.
Ακόμη, οι καλόγεροι με επιστολή τους το 1430 στον Μουράτ Β΄ που πολιορκούσε τη Θεσσαλονίκη τον συμβούλεψαν να αποκόψει τους σωλήνες του υδραγωγείου για να πέσει η συμπρωτεύουσα στα χέρια των Οθωμανών. Ο Σουλτάνος αργότερα τους έδωσε αρκετές φοροαπαλλαγές.
Επ’ αυτού, ο περιηγητής R.Walpole αναφέρει το σχετικό φιρμάνι με την ανανέωση των προνομίων που πέτυχαν οι μοναχοί το 1430. Το 1453 ζήτησαν και πήραν προστασία από τον Μωάμεθ τον Πορθητή.
Από την πλευρά τους οι μοναχοί του Αγίου όρους όντας βέβαιοι για την πτώση της Κων/Πόλης, έστειλαν αντιπροσωπεία στο Σουλτάνο Ορχάν, «προφητεύοντας» την τουρκική κατάκτηση και δηλώνοντας υποταγή. Μετά την πράξη τους αυτή έλαβαν δεκάδες οικονομικά προνόμια.
Αντίθετη άποψη
Από την άλλη πλευρά οι υποστηρικτές της Εκκλησίας και η πλειοψηφία των Βυζαντινολόγων θεωρούν ως ανακρίβειες τα πιο πάνω και δικαιολογούν το αντιδυτικό μένος των ιερέων (αρνήθηκαν να συνεργαστούν με τη Δυτική εκκλησία και να σώσουν την Πόλη) λόγω του γεγονότος ότι οι Φράγκοι, για αιώνες υπέσκαπταν την ισχύ του Ρωμαϊκού κράτους ενώ η 4η Σταυροφορία το 1204, κατέστρεψε οικονομικά την Κωνσταντινούπολη με τους Σταυροφόρους να την λαφυραγωγούν καταστρέφοντας την οικονομικά και εξαθλιώνοντας τους κάτοικους της. Γεγονός που δεν επέτρεπε στην Ορθόδοξη εκκλησία να εμπιστευτεί ξανά τους Δυτικούς.
Γεγονός, πάντως, είναι ότι η εκκλησία με τη στάση της στα χρόνια της Οθωμανικής κατοχής στάθηκε αρωγός της πίστης και του ελληνισμού σε δύσκολα χρόνια ενώ δεκάδες κληρικοί έχασαν τη ζωή τους από τους Οθωμανούς διότι θέλησαν να προστατεύσουν τη γλώσσα, την ιστορία, τον πολιτισμό και το Έθνος.
Τρανό παράδειγμα, η εκκλησία της Κύπρου όπου ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος αποτέλεσε τον προστάτη των Ελλήνων της Κύπρου με τεράστιες επιπτώσεις.
Εν κατακλείδι, ο Νίκος Καραπιδάκης, καθηγητής Μεσαιωνικής Ιστορίας στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο σε συνέντευξη του αναφέρει ότι:
«Αν ο κλήρος που βρίσκεται μέσα στα τείχη υπερασπίζεται στην πλειονότητά του την Πόλη, το μεγάλο μέρος του κλήρου βρίσκεται έξω από τα τείχη κι έχει ήδη περάσει στην οθωμανική αυτοκρατορία. Δεν φαίνεται να ανησυχεί ιδιαίτερα για την Άλωση. Το ίδιο και οι χριστιανικές ελίτ, ιδίως οι άρχοντες των γαιών – όσοι δεν είναι λατινόφιλοι. Μην ξεχνάμε ότι εκείνη την περίοδο η Εκκλησία αντιμετωπίζει την οθωμανική κυριαρχία με μεγάλη αισιοδοξία. Ακόμη και ο Γεώργιος Σχολάριος, ο πρώτος πατριάρχης μετά την Άλωση, πιστεύει ότι η Ορθοδοξία θα συνυπάρξει αρμονικά στην οθωμανική αυτοκρατορία και συνεργάζεται με τους Οθωμανούς. Ήδη από τον 9ο αι. μέχρι και την Άλωση έχουμε πάρα πολλά θεολογικά κείμενα που στρέφονται ανοιχτά υπέρ μιας ανοχής προς το Ισλάμ. Το θεωρούν καλύτερο συζητητή σε ζητήματα θρησκείας. Άλλωστε, η παράδοση του Ισλάμ βρίσκεται κοντά στον χριστιανισμό της Ανατολής, στο βαθμό που το Ισλάμ ως σωτηριολογικό κίνημα πηγάζει από μια μακρά ιστορία συζητήσεων στους κόλπους του χριστιανισμού».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου