Αφθώδης πυρετός

Του Παναγιώτη Πάσχου ( Κτηνίατρος) 

Ο αφθώδης πυρετός είναι ένα ιογενές νόσημα κυρίως των οπληφόρων (θηλαστικά φυτοφάγα με οπλές) ζώων, όχι ανθρωπονόσος. Ο αιτιολογικός παράγοντας είναι ένας ιός της οικογένειας των Picorna ιών, του γένους των αφθοϊών. Οι ορολογικοί τύποι του ιού που έχουν ανιχνευθεί ανοσολογικά είναι οι: A, O, C, SAT1, SAT2, SAT3 και ο Ασιατικός. Η νόσος μπορεί να προσβάλλει όλα τα ζώα που χρησιμοποιούνται από τον άνθρωπο για την παραγωγή κρέατος και γάλακτος (βοοειδή, αμνοερίφια, χοίρους) και για τον λόγο αυτό έχει σοβαρές οικονομικές επιπτώσεις. Οι οικονομικές αυτές επιπτώσεις γίνονται ακόμα πιο «επώδυνες» λόγω της μεγάλης μεταδοτικότητας του ιού και της δυνατότητας που έχει να επιβιώνει στο περιβάλλον μέχρι και ένα μήνα, ανάλογα με τη θερμοκρασία και το pH.

Ιστορία του ιού

Η μεγάλη επιδημία αφθώδους πυρετού που ξεκίνησε στις αρχές του 2001 από τη Μεγάλη Βρετανία και εξαπλώθηκε ταχύτατα σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, προκλήθηκε από τον πανασιατικό ορολογικό τύπο O, που εισήχθη στη χώρα πιθανότατα από παράνομη εισαγωγή ζωικών προϊόντων. Το επεισόδιο αυτό αποτελεί ένα ακόμα παράδειγμα για την πλήρη κατάργηση των «συνόρων» στα νοσήματα που άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με την διατροφή του σύγχρονου ανθρώπου.

Συμπτώματα

Η νόσος εκδηλώνεται συνήθως το καλοκαίρι και το φθινόπωρο με φαινόμενα κοινού κρυολογήματος, που συνοδεύεται από άφθες και εξελκώσεις στα πέλματα, στις παλάμες και στη στοματική κοιλότητα. Μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο μέσω του σάλιου, των κοπράνων, της αναπνοής, αλλά και μέσω των εκκρίσεων των δερματικών αλλοιώσεων. Η επώαση της νόσου είναι 2 - 6 ημέρες και το εξάνθημα μπορεί να διαρκέσει 7 - 10 μέρες. Όπως για τα περισσότερα ιογενή νοσήματα, δεν υπάρχει και γι αυτή τη νόσο ειδική θεραπεία.

Μεταδοτικότητα

Ο αφθώδης πυρετός είναι θανατηφόρος σε ζώα νεαρής ηλικίας, αλλά η θνησιμότητα είναι σχετικά χαμηλή στα ενήλικα.

Βοοειδή

Πυρετός, ανορεξία, αγαλαξία για 2-3 ηµέρες.
Σιελόρροια, φυσαλίδες που περιέχουν αχυρώδες υγρό[ασαφές], στις παρειές, τα ούλα και τη γλώσσα. Χωλότητα που προκαλείται από φλεγμονή της στεφάνης των άκρων και από φυσαλίδες στα πόδια, ειδικά στο µμεσοδακτύλιο  διάστημα και τη στεφάνη. Φυσαλίδες µμπορεί επίσης να εντοπιστούν στο µαστό και τις θηλές.

Αιγοπρόβατα
Η ασθένεια είναι συνήθως ήπια και δύσκολα µπορεί να διαγνωστεί. Τα ζώα παρουσιάζουν συνήθως χωλότητα, καθώς και αγαλαξία. Στα νεαρά αιγοπρόβατα η θνησιµότητα είναι σχετικά ψηλή.

Χοίροι

Οι χοίροι παρουσιάζουν απροθυµία να στέκονται όρθιοι, ενώ κατά το περπάτηµα χωλαίνουν. Στα νεαρά χοιρίδια παρατηρείται ψηλή θνησιµότητα.

Πηγές του ιού

Πηγές του ιού μπορεί να είναι:Τα άρρωστα ζώα ή τα ζώα που έχουν προσβληθεί από τη νόσο αλλά βρίσκονται ακόμα σε περίοδο επώασης που είναι 2 με 14 μέρες.
Η αναπνοή, το σάλιο, τα κόπρανα, τα ούρα, το γάλα και το σπέρμα των ζώων.
Το νωπό κρέας και τα κρεατοσκευάσματα, αν το pH τους είναι πάνω από 6.0.
Τα ζώα που είναι 'υγιείς' φορείς του ιού.

Η μετάδοση μπορεί να γίνει:Με άμεση ή έμμεση επαφή των μολυσμένων με τα υγιή ζώα.
Mέσω των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με τα ζώα ή μέσω αντικειμένων, οχημάτων μεταφοράς κτλ.
Mέσω του αέρα, ειδικά σε θερμά κλίματα (μέχρι 60 χλμ. σε ηπειρωτικές περιοχές και μέχρι 300 χλμ. στη θάλασσα).

Θεραπεία

Όταν ο αφθώδης πυρετός φαίνεται ότι εξαπλώνεται παρά την εφαρμογή των μέτρων εξάλειψης, τα πληγέντα κράτη μέλη προβαίνουν σε διενέργεια διεξοδικής επιδημιολογικής έρευνας. Βάσει των αποτελεσμάτων, χωρίζουν το έδαφος τους έτσι ώστε να δημιουργηθούν μια ή περισσότερες υποκείμενες σε περιορισμούς ζώνες και μια ελεύθερη ζώνη. Σε μια υποκείμενη σε περιορισμούς ζώνη, τα μέτρα που εφαρμόζονται είναι τα ακόλουθα:έλεγχος των συναλλαγών και της διακίνησης των ζώων καθώς και των προϊόντων που προέρχονται από αυτά·

εντοπισμός και σήμανση όλων των σε απόθεμα προϊόντων·
ειδική πιστοποίηση των ζώων ευπαθών ειδών και των προϊόντων που προέρχονται από αυτά με την επίθεση σήματος καταλληλότητας στα καθαρά προϊόντα σύμφωνα με τις ισχύουσες κοινοτικές διατάξεις·
εντοπισμός, επεξεργασία και αποθήκευση από τα κράτη μέλη των νωπών κρεάτων, του νωπού γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων που προέρχονται από ευπαθή ζώα και έχουν παραχθεί στην εν λόγω ζώνη μετά την εκτιμώμενη ημερομηνία εισόδου του ιού του αφθώδους πυρετού.

Εμβολιασμός

Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν την απαγόρευση χρήσης στο έδαφος τους εμβολίων κατά του αφθώδους πυρετού πλην των περιπτώσεων που προβλέπει η παρούσα οδηγία.

Απαγορεύεται το εμπόριο ζώων εμβολιασμένων κατά του αφθώδους πυρετού. Μετά την κατάργηση της ζώνης προστασίας, τα εμβολιασμένα ζώα που προέρχονται από κοπάδια που έχουν ελεγχθεί μπορούν να μετακινηθούν στο εσωτερικό του κράτους μέλους, υπό την προϋπόθεση ότι με κάποιο σύστημα εντοπισμού διασφαλίζεται ο αποκλεισμός τους από το κοινοτικό εμπόριο.

Έκτακτος εμβολιασμός

Η απόφαση για τη διενέργεια επείγοντος εμβολιασμού ανάγεται στο πληγέν κράτος μέλος ή σε πρωτοβουλία της Επιτροπής ή κατόπιν αιτήματος εκτιθέμενης γειτονικής χώρας από κοινού με το πληγέν κράτος μέλος. Μπορεί να αποφασιστεί όταν υπάρχει μια τουλάχιστον από τις ακόλουθες προϋποθέσεις:έχει επιβεβαιωθεί η ύπαρξη εστιών αφθώδους πυρετού και υπάρχει απειλή εξάπλωσης στο έδαφος του κράτους μέλους·

κινδυνεύουν και άλλα κράτη μέλη λόγω της γεωγραφικής θέσης των εστιών και των μετεωρολογικών συνθηκών·
κινδυνεύουν και άλλα κράτη μέλη λόγω επιδημιολογικών επαφών με εκμεταλλεύσεις του πληγέντος κράτους μέλους·
κινδυνεύουν και άλλα κράτη μέλη λόγω της γεωγραφικής θέσης μιας τρίτης γειτονικής χώρας και των μετεωρολογικών συνθηκών.

Τα κριτήρια κατά τη λήψη απόφασης για την προστασία με εμβολιασμό αφορούν κυρίως: την πυκνότητα του πληθυσμού και τις μετακινήσεις των ευπαθών ζώων, την πιθανότητα εξάπλωσης του ιού με τον αέρα, την ικανότητα του κράτους μέλους να εξαλείψει τα προσβεβλημένα ζώα και την προέλευση, κατανομή και καμπύλη συχνότητας εμφάνισης των εστιών της νόσου.

Οι όροι υπό τους οποίους θα πραγματοποιηθεί ο εμβολιασμός έχουν σχέση με την οριοθέτηση της γεωγραφικής περιοχής στην οποία πρόκειται να διεξαχθεί ο εμβολιασμός, το είδος και την ηλικία των προς εμβολιασμό ζώων και τη διάρκεια της όλης επιχείρησης εμβολιασμού. Τα ζώα που υποβάλλονται σε εμβολιασμό επισημαίνονται σαφώς και καταγράφονται ενώ σε κάθε περίπτωση απαγορεύεται η κυκλοφορία τους.

Μεταξύ της έναρξης της επείγουσας επιχείρησης εμβολιασμού και της αποκατάστασης καθεστώτος «πλήρους απαλλαγής από ασθένεια και προσβολή» όσον αφορά τον αφθώδη πυρετό μεσολαβούν τρία διακριτά στάδια. Σε κάθε στάδιο προβλέπονται ειδικά μέτρα για τη ζώνη εμβολιασμού, τα οποία αφορούν κυρίως τις μετακινήσεις των ζώων, τα νωπά κρέατα και τα υπόλοιπα προϊόντα ζωικής προέλευσης, το γάλα και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, την κλινική και ορολογική έρευνα και την ταξινόμηση των κοπαδιών.

Προστατευτικός εμβολιασμός

Τα κράτη μέλη που εφαρμόζουν προστατευτικό εμβολιασμό, προβαίνουν σε διαχωρισμό σε περιοχές (περιφερειοποίηση) της ζώνης εμβολιασμού σε στενή συνεργασία αν χρειάζεται με τα γειτονικά κράτη μέλη. Τηρούν τους κανόνες υγιεινής και βιοασφάλειας και τους ειδικούς κανόνες για τις ζώνες προστασίας και επιτήρησης που προαναφέρθηκαν. Σε περίπτωση προστατευτικού εμβολιασμού, δημιουργείται μια δεύτερη ζώνη επιτήρησης ακτίνας τουλάχιστον δέκα χιλιομέτρων.

Κατασταλτικός εμβολιασμός

Ο κατασταλτικός εμβολιασμός εντάσσεται σε μια στρατηγική συστηματικής και άμεσης σφαγής και εφαρμόζεται για να διασφαλίσει την ελάχιστη δυνατή διάδοση του ιού κατά τη διάρκεια της εξάλειψης των προσβεβλημένων ζώων. Τα κράτη μέλη ενημερώνουν την Επιτροπή για την απόφαση τους να καταφύγουν στον κατασταλτικό εμβολιασμό, ο οποίος διενεργείται μόνο στο εσωτερικό της ζώνης προστασίας και σε σαφώς προσδιορισμένες εκμεταλλεύσεις.

Επικινδυνότητα για τον άνθρωπο

Το ερώτημα που απασχολεί όλους εμάς τους καταναλωτές είναι: "Eίναι δυνατόν ο αφθώδης πυρετός να μεταδοθεί στον άνθρωπο μέσω μολυσμένων ζωικών προϊόντων;" Η σημερινή απάντηση είναι ναι, αλλά η μετάδοση είναι πολύ σπάνια.

Αυτό βέβαια δεν πρέπει να μας καθησυχάζει. Οι ιοί έχουν μεγάλες και μέχρι ενός σημείου άγνωστες δυνατότητες προσαρμογής σε ποικίλους ξενιστές, μέσω μεταλλάξεων. Άλλωστε, από τα ζώα προήλθε το AIDS και η μεταδιδόμενη μορφή της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας. Πιο αναλυτικά η σχέση του αφθώδους πυρετού των ζώων με τον άνθρωπο έχει ως εξής:

Στον άνθρωπο υπάρχει μιά άλλη νόσος που οφείλεται σε ιό της ίδιας οικογένειας αλλά διαφορετικού γένους. Πρόκειται για τους ιούς coxsackie, του γένους των εντεροϊών που προκαλούν, κυρίως στα παιδιά αλλά και στους ενήλικες, μία νόσο με παρόμοια κλινικά χαρακτηριστικά που ονομάζεται αφθώδης πυρετός (hand, foot and mouth disease - υπενθυμίζεται ότι ο αφθώδης πυρετός των ζώων ονομάζεται foot and mouth disease).

Η προσβολή του ανθρώπου από τον ιό του αφθώδους πυρετού των ζώων ήταν υπό αμφισβήτηση για πολλά χρόνια. Σήμερα, ο ιός έχει απομονωθεί από τουλάχιστον 40 περιπτώσεις της νόσου σε άνθρωπο. Ο συχνότερα ευρεθείς ιός είναι ο αφθοϊός Ο (είναι ο τύπος που προκάλεσε την πρόσφατη επιδημία στην Ευρώπη) και σπανιότερα οι τύποι C και A. Με δεδομένη τη μεγάλη συχνότητα της νόσου στα ζώα, τα περιστατικά στον άνθρωπο είναι προς το παρόν πολύ σπάνια. Αυτό όμως δεν θα πρέπει μειώνει τα προφυλακτικά μέτρα που θα πρέπει να παίρνουν οι ελεγκτικές αρχές της κάθε χώρας, όχι μόνο στα ζωικά προϊόντα εγχώριας παραγωγής αλλά και στα εισαγόμενα.

Μέτρα Αντιμετώπισης

Όταν υπάρχει υπόνοια για κρούσμα αφθώδους πυρετού σε μια εκμετάλλευση, τα κράτη μέλη μεριμνούν για την εφαρμογή των ακόλουθων μέτρων:ο επίσημος κτηνίατρος εφαρμόζει τα επίσημα μέσα έρευνας: λήψη δειγμάτων και διενέργεια εργαστηριακού ελέγχου·

η αρμόδια αρχή θέτει την εκμετάλλευση υπό επίσημη επιτήρηση: απογραφή και απομόνωση όλων των ζώων, καταγραφή όλων των προϊόντων ζωικής προέλευσης (γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέατα, προϊόντα με βάση το κρέας, προβιές και δέρματα, έρια, σπέρμα, έμβρυα και ωάρια, κοπρολύματα και κόπρος, ζωοτροφές, αχυροστρωμνή) και διενέργεια επιδημιολογικής έρευνας·
απαγόρευση των μετακινήσεων ζώων και προϊόντων ζωικής προέλευσης από ή προς την εκμετάλλευση. Η κυκλοφορία των προσώπων υπόκειται σε αυστηρούς περιορισμούς ώστε να αποφευχθεί κάθε μετάδοση του ιού του αφθώδους πυρετού.

Σε περίπτωση υψηλής πυκνότητας ζώων ευπαθών ειδών, σημαντικών μετακινήσεων ζώων ή καθυστέρησης στη δήλωση υπονοιών για ύπαρξη αφθώδους πυρετού, η αρμόδια αρχή μπορεί να δημιουργήσει ζώνη προσωρινού ελέγχου στην οποία εφαρμόζονται τα προηγούμενα μέτρα. Μπορεί να προβλεφθεί απαγόρευση κάθε μετακίνησης ζώων σε μια ζώνη που μπορεί να καλύπτει και το σύνολο της επικράτειας ενός κράτους μέλους για μέγιστο διάστημα μέχρι 72 ωρών.

Η αρμόδια αρχή, αφού ενημερώσει προηγουμένως την Επιτροπή, μπορεί να εφαρμόσει πρόγραμμα προληπτικής εξάλειψης συμπεριλαμβανομένης της σφαγής των ύποπτων για μόλυνση ζώων.

Μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται σε περίπτωση επιβεβαίωσης της ύπαρξης εστίας αφθώδους πυρετού

Τα κράτη μέλη, μόλις επιβεβαιωθεί η ύπαρξη εστίας αφθώδους πυρετού μεριμνούν για την άμεση εφαρμογή, στην υπόψη εκμετάλλευση, των ακόλουθων μέτρων:όλα τα ζώα ευπαθών ειδών της εκμετάλλευσης θανατώνονται επί τόπου. Η αρμόδια αρχή μπορεί να διατάξει τη θανάτωση και άλλων ζώων που υπάρχουν στην εκμετάλλευση·
ο επίσημος κτηνίατρος εξασφαλίζει τη λήψη των αναγκαίων δειγμάτων για επιδημιολογική έρευνα. Η εν λόγω έρευνα αφορά τουλάχιστον την ημερομηνία εμφάνισης της εστίας αφθώδους πυρετού, την πιθανή προέλευση του ιού, την ταυτοποίηση των υπόλοιπων προσβεβλημένων εκμεταλλεύσεων και τις μετακινήσεις προσώπων, οχημάτων και προϊόντων ζωικής προέλευσης·
τα πτώματα των νεκρών ή θανατωμένων ζώων υποβάλλονται σε επεξεργασία το συντομότερο·
όλα τα προϊόντα ζωικής προέλευσης (γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα, κρέατα, προϊόντα με βάση το κρέας, προβιές και δέρματα, έρια, σπέρμα, έμβρυα και ωάρια, κοπρολύματα και κόπρος, ζωοτροφές, αχυροστρωμνή) που βρίσκονται στην εκμετάλλευση από την εκτιμώμενη ημερομηνία εισβολής της νόσου, υποβάλλονται σε επεξεργασία ώστε να καταστραφεί κάθε ίχνος του ιού του αφθώδους πυρετού·
τα κτίρια και τα χρησιμοποιούμενα οχήματα καθαρίζονται και απολυμαίνονται με επίσημη επίβλεψη με τρόπο που να περιορίζονται στο μέγιστο βαθμό οι βλαβερές συνέπειες στο περιβάλλον.

Τα μέτρα αυτά ισχύουν επίσης και όταν επιβεβαιώνεται η ύπαρξη εστίας αφθώδους πυρετού σε σφαγείο, συνοριακό σταθμό ελέγχου ή μεταφορικά μέσα. Σε περίπτωση εντοπισμού εστίας αφθώδους πυρετού σε μη αγροτικό τόπο (εργαστήριο ή ινστιτούτο, ζωολογικός κήπος, φυσικό ενδιαίτημα), επιβάλλεται η λήψη όλων των αναγκαίων μέτρων βιοασφάλειας ώστε να προστατευθούν τα ζώα από τη μόλυνση.

Η επανεισαγωγή ζώων στην εκμετάλλευση μπορεί να αρχίσει το νωρίτερο 21 ημέρες μετά τον καθαρισμό, βάσει αυστηρών κανόνων και υπό τη συνεχή επίβλεψη κτηνιάτρου.