Το Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ: η αρχή για τη διχοτόμηση της Πολωνίας
Όμως η περίοδος αυτή ηρεμίας διακόπηκε μετά το 1939 και την υπογραφή (23/8/1939) στη Μόσχα από τον Γερμανό Εξωτερικών Joachim von Ribbentrop και τον Σοβιετικό ομόλογό του Vyacheslav Molotov του Συμφώνου μη επίθεσης και των μυστικών πρωτοκόλλων τους. Στην πραγματικότητα, η Συμφωνία αυτή σήμαινε για την Πολωνία την αρχή για την τέταρτη διχοτόμησή της.
Δείτε την Σφαγή στο Κατίν από τα Αμερικανικά Στρατιωτικά Αρχεία:
Στις 31 Αυγούστου 1939 ανακοινώθηκε στην Πολωνία γενική επιστράτευση για το ενδεχόμενο πολέμου με τη Γερμανία. Την 1η Σεπτεμβρίου 1939 όμως, τα γερμανικά στρατεύματα επιτέθηκαν στην Πολωνία. Όταν η Βρετανία και η Γαλλία κήρυξαν τον πόλεμο στο Τρίτο Ράιχ η πολωνογερμανική σύγκρουση μετατράπηκε στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στη διάρκεια των δύο πρώτων εβδομάδων των μαχών η ΕΣΣΔ διατήρησε μια κατ’ επίφαση ουδετερότητα, αλλά νωρίς, στις 17 Σεπτεμβρίου ο Κόκκινος Στρατός εισέβαλε στην Πολωνία κατά μήκος ολόκληρων των ανατολικών συνόρων της, όπως προβλεπόταν από τη Συνθήκη Χίτλερ – Στάλιν με την οποία συμφωνήθηκε και ο διαμελισμός της Πολωνίας.
Janina Lewandowska, η μόνη γυναίκα που εκτελέστηκε από τους Σοβιετικούς
Άνδρες της NKVD
Η διεξαγωγή πολέμου σε δύο μέτωπα ήταν αδύνατη για την Πολωνία Πρώτα κατέρρευσε η άμυνα της Πολωνίας κατά των Γερμανών και στη συνέχεια έπεσαν στα χέρια των Σοβιετικών, οι ανατολικές περιοχές της Πολωνίας που κατοικούνταν κυρίως από Ουκρανούς και Λευκορώσους. Μέχρι τα τέλη του 1939 περίπου 250.000 Πολωνοί στρατιωτικοί (αναμεσά τους και 8.000 αξιωματικοί) και άλλοι ένστολοι (συνοριοφύλακες, αστυνομικοί, δεσμοφύλακες κ.ά.) αιχμαλωτίστηκαν από τους Σοβιετικούς. Επειδή ήταν αδύνατη η κράτηση τόσων αιχμαλώτων όμως, ιδιώτες και υπαξιωματικοί λευκορωσικής και ουκρανικής καταγωγής αφέθηκαν ελεύθεροι.
Δείτε το τρέιλερ της Πολωνικής ταινίας «Katyn»
Οι υπόλοιποι μεταφέρθηκαν σε δέκα στρατόπεδα αιχμαλώτων, που δημιουργήθηκαν για τον σκοπό αυτό υπό την επίβλεψη της διαβόητης NKVD (Λαϊκή Επιτροπεία Εσωτερικών Υποθέσεων) της ΕΣΣΔ. Ακόμα και τότε όμως, οι καταυλισμοί των αιχμαλώτων ήταν υπερπλήρεις. Τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 1939 οι σοβιετικές αρχές απελευθέρωσαν τους περισσότερους υπαξιωματικούς και ιδιώτες από περιοχές που κατείχε η ΕΣΣΔ. Με νέα συμφωνία ΕΣΣΔ – Γερμανίας, αιχμάλωτοι από εδάφη που κατείχαν οι Ναζί παραδόθηκαν σε αυτούς από τους Σοβιετικούς, ενώ η Γερμανία παρέδωσε αιχμαλώτους Πολωνούς στρατιώτες (κυρίως λευκορωσικής και ουκρανικής υπηκοότητας από εδάφη που προσαρτήθηκαν από την ΕΣΣΔ).
Πολωνοί αιχμάλωτοι των Σοβιετικών
Πολωνοί αιχμάλωτοι που εκτελέστηκαν από τους Σοβιετικούς
Στο μεταξύ άρχισαν μαζικές συλλήψεις στα κατεχόμενα πολωνικά εδάφη από τους Σοβιετικούς, που αφορούσαν κυρίως αξιωματικούς του Στρατού και της Αστυνομίας που δεν είχαν συλληφθεί, διανοούμενους, βιομήχανους, καλλιτέχνες κ.ά. που κατηγορούνταν ως «εχθροί των σοβιετικών Αρχών». Υπολογίζεται ότι 350.000 Πολωνοί συνελήφθησαν και εξορίστηκαν στα βάθη της ΕΣΣΔ.
Το μοναστήρι – κολαστήριο στο Κοζέλσκ
Τον Σεπτέμβριο του 1939 οι Σοβιετικοί διαμόρφωσαν σε φυλακή- στρατόπεδο αιχμαλώτων το μοναστήρι του Κοζέλσκ στην Ανατολική Πολωνία και τα έξι κτίρια που υπήρχαν γύρω από αυτό. Διοικητής του ανέλαβε ο Σοβιετικός Λοχαγός Βασίλι Κορόλοφ. Από την 1η Δεκεμβρίου 1939 κρατούνταν στο Κοζέλσκ 4.594 Πολωνοί. Ένας Υποναύαρχος, τέσσερις Στρατηγοί, 79 Αντισυνταγματάρχες, 258 Ταγματάρχες, 654 Λοχαγοί, 3.420 άλλοι αξιωματικοί και 7 ιερείς του Στρατού. Οι υπόλοιποι ήταν καθηγητές, γιατροί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι κ.ά. Οι συνθήκες κράτησης ήταν, φυσικά, άθλιες και δεν υπήρχαν σ’ αυτές στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής. Οι κουκέτες όπου κοιμούνταν οι κρατούμενοι συχνά δεν είχαν στρώματα ή μαξιλάρια. Η ημερήσια μερίδα φαγητού ανά κρατούμενο περιλάμβανε 800 γραμμάρια ψωμί, 30 γραμμάρια ζάχαρη, μια μερίδα πλιγούρι για πρωινό και σούπα για δείπνο. Κρέατα, ψάρια και λαχανικά διανέμονταν ακανόνιστα.
Αξιωματούχοι του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού μελετούν τα γερμανικά στοιχεία για τη σφαγή στο Κατίν
Γερμανοί στρατιώτες μετά την αποκάλυψη των σορών στο Κατίν
Πιθανότατα η αναφορά του ώθησε τον Μπέρια να εισηγηθεί στον Στάλιν την εξόντωση των Πολωνών αιχμαλώτων. Φυσικά υπήρχε έντονη κομμουνιστική προπαγάνδα στο Κοζέλσκ Ραδιοφωνικά προγράμματα από τη Μόσχα μεταδίδονταν από τα μεγάφωνα, ενώ γίνονταν ομιλίες και διαλέξεις. Όμως ελάχιστοι Πολωνοί αιχμάλωτοι υπέκυψαν. Αντιστέκονταν με κάθε τρόπο στη σοβιετική προπαγάνδα και τις πιέσεις της NKVD και ζητούσαν να αφεθούν ελεύθεροι για να πάνε στην πατρίδα τους να πολεμήσουν τους Ναζί ή σε άλλες, ουδέτερες κυρίως, χώρες. Όλα αυτά είχαν σαν αποτέλεσμα περισσότεροι από 20.000 από τους Πολωνούς κρατουμένους, σε όλα τα στρατόπεδα – φυλακές της ΕΣΣΔ να δολοφονηθούν στο δάσος Κατίν κοντά στο Σμόλεσκ και αλλού. Πάντως, στην ιστορία η εξόντωση αυτή χιλιάδων ανθρώπων έμεινε γνωστή ως «Σφαγή του Κατίν». Εκτός από τον πολύ μεγάλο αριθμό θυμάτων, η σφαγή στο Κατίν αποδόθηκε αρχικά στους Ναζί και για περισσότερα από 45 χρόνια δεν ήταν βέβαιο ποιοι την είχαν διαπράξει. Έπρεπε να φθάσουμε στο 1990 για να παραδεχθεί η ΕΣΣΔ ότι αυτή ήταν υπεύθυνη για τις μαζικές δολοφονίες πριν από πενήντα χρόνια.
Η σφαγή του Κατίν: οργάνωση και εκτέλεση
Η αντίστροφη μέτρηση για τους αιχμαλώτους στο Κοζέλσκ ξεκίνησε στις 3 Απριλίου 1940. Εκείνη τη μέρα η πρώτη «αποστολή» 74 Πολωνών αξιωματικών ξεκίνησε για το Γκνέζτοβο και από εκεί για το δάσος του Κατίν. Ας δούμε όμως τι είχε προηγηθεί στα ανώτατα κλιμάκια της σοβιετικής ηγεσίας. Στις 5 Μαρτίου 1940 το Πολιτικό Γραφείο της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚ της ΕΣΣΔ αποφάσισε να εκτελέσει τους Πολωνούς αιχμαλώτους. Αυτό βασίστηκε σε μια σύσταση του Επιτρόπου Εσωτερικών Υποθέσεων Λαβρέντι Μπέρια προς τον Γ.Γ. του Κομμουνιστικού Κόμματος Ιωσήφ Στάλιν. «Είναι όλοι (οι Πολωνοί) δηλωμένοι εχθροί των σοβιετικών αρχών, χωρίς να δείχνουν καμία προοπτική βελτίωσης».
Τα μέλη του Πολιτικού Γραφείου συμφώνησαν ότι 14.700 Πολωνοί κρατούμενοι από τα στρατόπεδα Kozelsk, Starobelsk και Ostashkov, καθώς και 11.000 κρατούμενοι από φυλακές της δυτικής Ουκρανίας και της Λευκορωσίας, πρέπει να εξοντωθούν με «ειδική διαδικασία». Χωρίς να κλητευθούν οι συλληφθέντες, χωρίς να τους απαγγελθούν κατηγορίες, χωρίς να παρουσιαστεί η απόφαση για το κλείσιμο της έρευνας και χωρίς κατηγορητήριο, περίπου 26.000 άνθρωποι οδηγήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα! Το έγγραφο με το οποίο καταγράφεται η απόφαση φέρει τις υπογραφές των τεσσάρων μελών του Πολιτικού Γραφείου που ψήφισαν «υπέρ» των εκτελέσεων.
Πολωνοί αιχμάλωτοι που εκτελέστηκαν από τους Σοβιετικούς
Πτώματα Πολωνών που εκτελέστηκαν στο Κατίν το 1940
125 αξιωματικοί της ΝΚVD επιλέχθηκαν για να εκτελέσουν του Πολωνούς αιχμαλώτους. Τα τρία πρώτα έγγραφα για την εκτέλεση 343 ατόμων έφτασαν στο στρατόπεδο Ostashkov στην 1η Απριλίου 1940. Η έλλειψη πλήρους πρόσβασης στα ρωσικά αρχεία έχει ως αποτέλεσμα να μην μπορούμε να βγάλουμε ασφαλή συμπεράσματα για το πόσα και ποια ήταν τα θύματα των εκτελεσθέντων στο Κατίν και αλλού. Ερευνητές πάντως κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι εκτελέστηκαν 4.415 αιχμάλωτοι από το Kozolsk, που τάφηκαν στο δάσος Katyn κοντά στο Smolensk, 2 χλμ. από τον σταθμό Chezdovo, 6.295 αιχμάλωτοι στο Ostashkov (εκτελέσθηκαν στο Καλίνιν, στα υπόγεια της έδρας της ΝΚVD και τάφηκαν στο δάσος του Mednoe) και 3.820 αιχμάλωτοι από το στρατόπεδο στο Starobelsk (εκτελέστηκαν στο Χάρκοβο, στα υπόγεια της έδρας της ΝΚVD και τάφηκαν κοντά στο χωριό Pyatikhatki).
Δεν είναι όμως γνωστός ο αριθμός των Πολωνών αιχμαλώτων από το Κοζέλσκ που δολοφονήθηκαν στη λεγόμενη «βίλα» της ΝΚVD, εκεί δηλαδή όπου διέμεναν τα στελέχη της διαβόητης υπηρεσίας ή στη φυλακή της ΝΚVD στο Σμολένσκ. Άλλοι 7.305 Πολωνοί δολοφονήθηκαν σε φυλακές στο ανατολικό τμήμα της χώρας που είχε προσαρτηθεί από την ΕΣΣΔ. Μετριοπαθείς εκτιμήσεις κάνουν μνεία για τουλάχιστον 22.000 νεκρούς Πολωνούς στο Κατίν, το Χάρκοβο και το Καλίνιν. Μόλις 394 επέζησαν από τις μαζικές δολοφονίες. Επρόκειτο κυρίως για άτομα που είχε ζητηθεί η απελευθέρωσή τους από την τότε σύμμαχο της ΕΣΣΔ, Γερμανία και τη λιθουανική αποστολή στη Μόσχα. Κάποιοι από αυτούς πολέμησαν στο πλευρό της ΕΣΣΔ, ενώ άλλοι έγιναν πράκτορές της. Εκτός από τις δολοφονίες των Πολωνών, είναι χαρακτηριστικό ότι οι περισσότερες οικογένειες των θυμάτων απελάθηκαν για 10 χρόνια στο Καζακστάν!
Γερμανοί στρατιώτες σκάβουν στο δάσος του Κατίν για την ανακάλυψη τάφων
Μετά τον Μάρτιο του 1940 οι οικογένειες των Πολωνών αιχμαλώτων έπαψαν να παίρνουν γράμματα των δικών τους (τα οποία βέβαια λογοκρίνονταν) και μετά από λίγο καιρό επικράτησε η εντύπωση ότι οι άνθρωποί τους είχαν χαθεί κάπου στη ρωσική Ανατολή. Όταν η Γερμανία επιτέθηκε στην ΕΣΣΔ, η εξόριστη στο Λονδίνο πολωνική κυβέρνηση επανέλαβε τις διπλωματικές της σχέσεις με τους Σοβιετικούς που είχαν διακοπεί.
Άνδρες που ήθελαν να ενταχθούν στις πολωνικές δυνάμεις της ΕΣΣΔ, άρχισαν να συγκεντρώνονται ακόμα κι από γκούλαγκ, καθώς αφέθηκαν ελεύθεροι. Η απουσία όμως χιλιάδων Πολωνών αξιωματικών δημιούργησε εύλογες ανησυχίες. Επικεφαλής των ερευνών ανέλαβε ο συγγραφέας και ζωγράφος Josef Czapski, ένας επιζών από το στρατόπεδο αιχμαλώτων Starobelsk. Όταν ο Πολωνός πρωθυπουργός Σικόρσκι και ο Στρατηγός Anders που ήταν φυλακισμένος στη Μόσχα για καιρό, έθεσαν το θέμα με τους Πολωνούς αγνοούμενους, στον Στάλιν, σε κατ’ ιδίαν συνάντησή τους στις 3/12/1941, έλαβαν την απάντηση ότι οι αξιωματικοί «έφυγαν στη Μαντζουρία» (!).
Στις 13 Απριλίου 1943 το «Ράδιο Βερολίνο» μετέδωσε την είδηση ότι ανακαλύφθηκαν ομαδικοί τάφοι Πολωνών αξιωματικών. Τα γερμανικά στρατεύματα είχαν φτάσει εκεί και αναγνώρισαν Πολωνούς αξιωματικούς στο Κοζέλσκ πριν τον Απρίλιο του 1940. Κατηγόρησαν τους Σοβιετικούς ότι αυτοί ευθύνονταν για τις δολοφονίες. Δυο μέρες αργότερα η κυβέρνηση της ΕΣΣΔ υποστήριξε ότι οι Πολωνοί αιχμάλωτοι χρησιμοποιούνταν σε κάποιο έργο που γινόταν δυτικά του Σμολένσκ το 1941 και εκτέλεστηκαν από τους Γερμανούς που είχαν καταλάβει την περιοχή τον Ιούλιο του 1941.
Ο Στάλιν μάλιστα βρήκε συμμάχους και τους Πολωνούς κομμουνιστές που ενστερνίστηκαν τη θεωρία του. Η πολωνική κυβέρνηση ζήτησε από τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό να πραγματοποιήσει έρευνες για τη διαλεύκανση της υπόθεσης (17/4/1943) και κάλεσε τον Στάλιν να δώσει πληροφορίες και για τους υπόλοιπους Πολωνούς αγνοούμενους. Ο Στάλιν όχι μόνο αρνήθηκε κάτι τέτοιο αλλά διέκοψε και τις διπλωματικές σχέσεις της χώρας του με την εξόριστη πολωνική κυβέρνηση στις 25/4/1943. Οι Ναζί συγκρότησαν αμέσως μια δωδεκαμελή ομάδα από γιατρούς, ιατροδικαστές και εγκληματολόγους για την εξέταση των σορών.
Η σφαγή του Κατίν
Αυτό το παραδέχεται και ο Γκέμπελς, ο οποίος στο «Ημερολόγιό» του γράφει ότι δυστυχώς γερμανικά πυρομαχικά βρέθηκαν στους τάφους του Κατίν, άγνωστο πώς. Είτε, όπως γράφει, είχαν δοθεί στους Σοβιετικούς όταν οι δύο χώρες είχαν φιλικές σχέσεις είτε τοποθετήθηκαν εκεί από τους Σοβιετικούς. Ο Γκέμπελς καταλήγει: «Σε κάθε περίπτωση είναι ουσιώδες αυτό το συμβάν να κρατηθεί άκρως μυστικό. Αν ερχόταν σε γνώση του εχθρού, όλη η υπόθεση Κατίν θα έπρεπε να εγκαταλειφθεί».
Οι διπλωματικές εξελίξεις μετά την ανακάλυψη των τάφων στο Κατίν
Αν και Αμερικανοί και Βρετανοί πίστευαν ότι οι Σοβιετικοί ήταν υπεύθυνοι για τη σφαγή στο Κατίν, θέλοντας να εξοντώσουν τους Γερμανούς, ενοχοποίησαν τους Ναζί. Στα βρετανικά ΜΜΕ επιβλήθηκε λογοκρισία για το θέμα Κατίν, ενώ Αγγλοαμερικανοί πίεζαν την πολωνική κυβέρνηση να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με την ΕΣΣΔ, κάτι που ουσιαστικά θα σήμαινε την αναγνώριση της γραμμής Κόρζον ως ανατολικών συνόρων της Πολωνίας. Οι Πολωνοί αντιδρούσαν, όμως στη Διάσκεψη της Τεχεράνης (28 Νοεμβρίου – 1 Δεκεμβρίου 1943) οι ΗΠΑ και η Μ. Βρετανία τους αγνόησαν και καθόρισαν τη γραμμή Κόρζον ως σοβιετοπολωνικά σύνορα κάτι που επικυρώθηκε και στη Γιάλτα. Στη Δίκη της Νυρεμβέργης το 1946 έγινε μόνο μια απλή αναφορά στο Κατίν. Ο Τσόρτσιλ τόνισε ότι δεν θα πρέπει να γίνει συζήτηση για το θέμα και η υπόθεση δεν συζητήθηκε.
Πίνακας που αναπαριστά τη δολοφονία Πολωνού αιχμαλώτου από Σοβιετικούς
Όλα τα χρόνια μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έγιναν διάφορες συζητήσεις για το Κατίν, οι Σοβιετικοί όμως ήταν αμετακίνητοι στις απόψεις τους. Μια επιτροπή που συστάθηκε το 1989 από Πολωνούς ερευνητές βρήκε ατράνταχτα στοιχεία που τεκμηριώνουν την άποψη ότι για τις σφαγές στο Κατίν ευθύνονται οι Σοβιετικοί. Αυτό επιβεβαιώθηκε από επίσημα σοβιετικά έγγραφα που παρέδωσε ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ στον τότε Πολωνό πρόεδρο Γιαρουζέλσκι. Βέβαια, το πρακτορείο TASS ανέφερε ότι υπεύθυνοι για τη σφαγή στο Κατίν ήταν ο Μπέρια, ο Μερκούλοφ και οι βοηθοί τους. Νέα έγγραφα που παρέδωσε το 1992 ο Μπόρις Γιέλτσιν στον Πολωνό ομόλογό του, τότε, Λεχ Βαλέσα, ήταν άκρως αποκαλυπτικά.
α) ένα κείμενο του Μπέρια στο οποίο πρότεινε την εκτέλεση 25.700 Πολωνών και φέρει την υπογραφή του Στάλιν
β) ένα απόσπασμα από τη διαταγή του Πολιτικού Γραφείου για την εκτέλεση και
γ) ένα σημείωμα του επικεφαλής της KGB Σελέπιν προς τον Χρουτσόφ σχετικό με την εκτέλεση 21.857 Πολωνών και την ανάγκη καταστροφής των σχετικών εγγράφων.
Στις 7 Απριλίου 2010 ο Βλαντιμίρ Πούτιν συμμετείχε με τον Πολωνό πρωθυπουργό Τουσκ σε μια τελετή μνήμης για τη σφαγή, ενώ το ίδιο έτος η ρωσική Κάτω Βουλή (Δούμα) εξέδωσε ψήφισμα με το οποίο επιρρίπτει την ευθύνη για τη σφαγή στον Στάλιν και άλλους Σοβιετικούς αξιωματούχους. Η κομμουνιστική μειοψηφία καταψήφισε το ψήφισμα.
Να σημειώσουμε ότι ανάμεσα στους χιλιάδες Πολωνούς που δολοφονήθηκαν στο Κατίν και αλλού ήταν μόνο μία γυναίκα: η πιλότος και Έφεδρη Ανθυπολοχαγός Janina Lewandowska, κόρη του Στρατηγού Josef Dowbor-Musnicki.
Τέλος, αναφέρουμε ότι υπάρχουν κάποιοι συγγραφείς που αμφισβητούν ότι οι σφαγές των Πολωνών έγιναν από τους Σοβιετικούς όπως ο Γιούρι Μούχιν ο οποίος στο βιβλίο του «Έρευνα για το Κατίν» (1995) θεωρεί ότι στα χρόνια της περεστρόικα πλαστογραφήθηκαν στοιχεία τα οποία υιοθετούνται και από ορισμένους Έλληνες όπως οι Νίκος Μπογιόπουλος, Μάκης Μαΐλης και Αναστάσης Γκίκας.
Βασική πηγή μας ήταν το άρθρο «Τhe History of Katin Massacre», το οποίο στηρίζεται στο βιβλίο «Katyn: In the Footsteps of the Crime: Kozelsk-Smolensk-Cnezdovo-Katyn Forest», των J. Rogoza & M. Wyrwa (2019).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου