Φενεός, το βάραθρο με τους χιλιάδες νεκρούς αμάχους, θύματα του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ

Μία από τις πλέον αποτρόπαιες και φρικιαστικές ενέργειες που έγιναν από τον ΕΛΑΣ και την ΟΠΛΑ στα χρόνια της Κατοχής ήταν η σφαγή χιλιάδων αμάχων από την Αργολίδα και την Κορινθία κοντά στην Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού και η ρίψη των πτωμάτων τους στο βάραθρο Φενεού (ή Τρύπα Φενεού) το οποίο σε αναμνηστική πλάκα για τα θύματα της σφαγής αναφέρεται ως «Τρύπα Ανεμόμυλος». Ο αριθμός των ανθρώπων που ρίχτηκαν νεκροί ή και ζωντανοί στο συγκεκριμένο βάραθρο παραμένει αβέβαιος. Κατά μία εκδοχή αυτοί ήταν περισσότεροι από 3.000. Τα τελευταία χρόνια έγιναν έρευνες στο βάραθρο Φενεού και σπηλαιολόγοι ανέσυραν τα οστά πολλών ακόμα θυμάτων. Είναι όμως τέτοια η διαμόρφωση του συγκεκριμένου σπηλαίου που καθιστά αδύνατη την ανάσυρση των οστών όλων των νεκρών, πολλά από τα οποία θα μείνουν για πάντα στα έγκατά του.

Το παλιό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου μέσα στη λίμνη Δόξα

Η Μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού

Στην πανέμορφη και γραφική ορεινή περιοχή του Φενεού Κορινθίας, κοντά στο χωριό Γκούρα στα όρια με την Αχαΐα βρίσκεται η ανδρική Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού (ή Φονιά). Το όνομα αυτό προέρχεται από το κοντινό χωριό Φονιάς (σήμερα Πανόραμα) και αποτελεί παραφθορά της αρχαίας λέξης Φενεός. Η «νέα» Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου βρίσκεται 1,7 χλμ. βόρεια της «παλαιάς» Ιεράς Μονής. Από την «παλαιά» μονή σώζεται μόνο ο ναός του Αγίου Φανουρίου που δεσπόζει στην τεχνητή λίμνη Δόξα σε ένα πανέμορφο τοπίο. Η παλαιά μονή ιδρύθηκε από έναν Καλοβρυτινό μοναχό τον 14ο αιώνα. Οι συνεχείς πλημμύρες της λίμνης Φενεού δημιουργούσαν προβλήματα και στο μοναστήρι. Μια μεγάλη πλημμύρα στα τέλη του 17ου αιώνα ανάγκασε τους μοναχούς να αναζητήσουν μια ασφαλέστερη τοποθεσία και το 1693 η μονή ανεγέρθηκε στη σημερινή της θέση. Ήταν σταυροπηγιακή, υπαγόταν δηλαδή απευθείας στον (Οικουμενικό) Πατριάρχη. Η Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου υπήρξε κέντρο της Επανάστασης του 1821 στην Κορινθία. Πιθανότατα εκεί ο Κολοκοτρώνης είπε το περίφημο «φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους (στον Ιμπραήμ)». Δυστυχώς η Μονή χωρίς καμία απολύτως ευθύνη των μοναχών της συνδέθηκε με τις φοβερές σφαγές αμάχων από τα μέλη του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ το 1944 (Πηγή για την ιστορία του μοναστηριού: imkorinthou.org).

Το σχεδιάγραμμα του βαράθρου Φενεού που έγινε από τον σπηλαιολόγο Νίκο Λελούδα

Διέταξε ο Άρης Βελουχιώτης τις σφαγές της Φενεού;

Σε ορισμένες πηγές στο διαδίκτυο διαβάζουμε ότι τις φοβερές σφαγές της Φενεού διέταξε ο Άρης Βελουχιώτης, ο οποίος έφτασε στην Πελοπόννησο τον Μάιο του 1944 και πήγε στην περιοχή της Φενεού. Όταν έμαθε ότι η συμμετοχή των κατοίκων της περιοχής στον ΕΛΑΣ ήταν πολύ μικρή είπε: «Πιάστε και σφάξτε 10 από κάθε χωριό και θα δείτε πώς βγαίνουν». Στο βιβλίο του Αντιστράτηγου ε.α. Παναγιώτη Ζάρα «Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΘΕΡΜΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ-ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ», επιβεβαιώνεται η παρουσία του Βελουχιώτη στον Μοριά από τον Μάιο του 1944 και η εξόντωση όλων των επικίνδυνων «εθνικοφρόνων». Ας δούμε αναλυτικά. Ο Σιάντος βλέποντας τη μικρή συμμετοχή του λαού στον ΕΛΑΣ στην Πελοπόννησο, έστειλε εκεί τον Άρη Βελουχιώτη με την εντολή «να στρώσεις τον δρόμο με κορμιά». Συνοδευόμενος από 60 σωματοφύλακες ο Βελουχιώτης πέρασε στον Μοριά στις 4 Μαΐου 1944. Μετά από τρεις μέρες έφτασε στο «Στρατηγείο» της ΙΙΙ «Μεραρχίας» στον Χελμό. Ακολούθησε σύσκεψη στην οποία έλαβαν μέρος ο Καπετάνιος της «Μεραρχίας» «Παπούας» (Νίκος Διένης), ο Στρατιωτικός Διοικητής «Αλέξανδρος» (Δημήτριος Κασσάνδρας) και άλλοι αξιωματούχοι του ΕΛΑΣ. Ο Βελουχιώτης εξέφρασε την ανησυχία του για την πορεία της στελέχωσης του ΕΛΑΣ στον Μοριά και ζήτησε να ενταθούν οι επιθέσεις κατά των Ταγμάτων Ασφαλείας. Κατηγόρησε με σκαιό τρόπο την ηγεσία της «Μεραρχίας» την οποία και καθαίρεσε, έδωσε εντολή να καταδιωχθούν αμείλικτα όλοι οι εχθροί της επανάστασης, να εξοντωθούν οι επικίνδυνοι «εθνικόφρονες» και όσοι αντιστέκονταν στην επιβολή του λαϊκού κινήματος. Ίδρυσε τα στρατόπεδα αιχμαλώτων του ΕΛΑΣ και εξαπέλυσε ένα κύμα βίας και τρομοκρατίας το οποίο είχε σαν αποτέλεσμα την ερήμωση της υπαίθρου και τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων. Παράλληλα, ο Βελουχιώτης διέταξε να αποφευχθεί με κάθε τρόπο η σύγκρουση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ με τους Γερμανούς καθώς ήθελε να είναι ετοιμοπόλεμες μετά την απελευθέρωση. Ο Βελουχιώτης πίστευε στη δημιουργία αντάρτικου στα βουνά την οποία θεωρούσε επιβεβλημένη, ενώ αντίθετα η ηγεσία του ΚΚΕ, ιδιαίτερα οι Σιάντος και Ιωαννίδης, πίστευε στην οργάνωση και τον εξοπλισμό των μαζών στις πόλεις και ιδιαίτερα στην Αθήνα. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι ο ρόλος του Άρη Βελουχιώτη στις σφαγές του Φενεού ήταν καθοριστικές.

Το εσωτερικό της εκκλησίας των Αγίων Πάντων

Οι σφαγές του Φενεού

Η Μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού από το καλοκαίρι του 1943 ως τα τέλη του 1944 ήταν, σύμφωνα με τον Ιωάννη Κ. Μπουγά, «το μεγαλύτερο σφαγείο του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ». Η ΟΠΛΑ κατέλαβε τη Μονή στις 10 Μαρτίου 1943 και τη χρησιμοποίησε ως φυλακή. Από τους 7-10 μοναχούς που ζούσαν αρχικά σε αυτή εκτελέστηκαν όλοι εκτός από δύο: τον Αμβέρτιο Σκουρλή από τα Καλύβια Κορινθίας που συμπαθούσε το ΕΑΜ και κρατούσε το στόμα του κλειστό. Ο δεύτερος ήταν ο νεαρός τότε μοναχός Λεόντιος Σιάντος από τη Λυκουρία Καλαβρύτων τον οποίο χρησιμοποιούσαν οι υπεύθυνοι του «Στρατοπέδου Συγκέντρωσης Νεμέας» όπως λεγόταν πλέον η Μονή, λόγω απλοϊκότητας ή περιορισμένης νοημοσύνης.



Άλλοι έξι μοναχοί είναι βέβαιο ότι εκτελέστηκαν: ο Δανιήλ Στρίφτης σφάχτηκε και ακρωτηριάστηκε στην αυλή της Μονής στις 12 Ιουλίου 1944. Στις 18 Ιουλίου βρέθηκε τεμαχισμένος με παρόμοιο τρόπο στον Κήπο της Μονής ο μοναχός Γεννάδιος Πίττας, ενώ στις 19 Ιουλίου 1944 σφάχτηκε έξω από τη μονή, ο μοναχός Συμεών Σακελλαρίου. Άλλοι τρεις μοναχοί, οι Αρσένιος Μητρόπουλος, Παρθένιος Σταματόπουλος και Καλλίστρατος Μαγκλάρας σφάχτηκαν μακριά από το Μοναστήρι και ρίχτηκαν στο βάραθρο Φενεού.

Επικεφαλής των εκτελέσεων σε Αργολίδα, Κορινθία και Αρκαδία ήταν ο Θεόδωρος Ζέγκος ή Στάθης, ο οποίος δρούσε στην Αργολίδα και την Κορινθία με το ψευδώνυμο «Στάθης» και στην Αρκαδία με το ψευδώνυμο «Τριαντάφυλλος». Οι σφαγές ως τον Απρίλιο του 1944 δεν είχαν λάβει μεγάλη έκταση. Τότε τα πράγματα άλλαξαν, καθώς μέσω του Αχιλλέα Μπλάνα μεταφέρθηκε η νέα γραμμή της ηγεσίας του ΚΚΕ. Το σύνθημα «Να ξεπατωθεί η αντίδραση» μετατράπηκε σε «Λεπίδι λεπίδι στην αντίδραση». Ο Ζέγκος διέταξε να σφαγιασεί το 5%-10% των κατοίκων κάθε χωριού για να τρομοκρατηθούν οι υπόλοιποι και να σπεύσουν να στρατολογηθούν στον ΕΛΑΣ.

Αρχικά οι εκτελέσεις γίνονταν στη χαράδρα της Μονής Αγίου Γεωργίου, στο Διάσελο της Ζαρούχλας, στη Μακριά Λάκκα της Ζήρειας και στις περιοχές των χωριών Καλύβια και Γκούρα με μαχαίρι και τα πτώματα παρέμεναν άταφα.

Ο Άρης Βελουχιώτης

Σύντομα, η δυσοσμία από τα πτώματα άρχισε να γίνεται αισθητή από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών, τα σκυλιά των οποίων μάλιστα μετέφεραν κομμάτια από τις σορούς των εκτελεσθέντων! Τη λύση στο πρόβλημα έδωσε ο αγροφύλακας Παναγάκης Οικονομόπουλος ο οποίος ενημέρωσε τους Ελασίτες για την ύπαρξη ενός βαράθρου, της Τρύπας Φενεού στη θέση Κακοβούνι του όρους Πεντέλεια ή Ντουρντουβάνα. Στις πλαγιές του όρους αυτού είναι χτισμένη η Μονή Αγίου Γεωργίου. Από τότε που μαθεύτηκε η ύπαρξη του βαράθρου όλες οι εκτελέσεις γίνονταν εκεί.

Όλοι, οι συλληφθέντες μεταφέρονταν στη Μονή Αγίου Γεωργίου, όπου κρατούνταν σε άθλιες συνθήκες, κυρίως στα υπόγειά της. Κάθε βράδυ, οι Ελασίτες έπαιρναν περίπου είκοσι από τους κρατούμενους, οι περισσότεροι από τους οποίους είχαν βασανιστεί. Τους οδηγούσαν κοντά στο βάραθρο που απέχει γύρω στα 6 χλμ. από τη Μονή. 200 μέτρα περίπου πριν το βάραθρο τους μετέφεραν ανά δύο δεμένους πισθάγκωνα στο στόμιό του, λέγοντάς τους ότι πηγαίνουν για ανάκριση. Εκεί, οι δήμιοι (τα ονόματα των οποίων είναι γνωστά, αλλά δεν τα αναφέρουμε) τους σκότωναν είτε με μαχαίρι είτε χτυπώντας τους με το γλωσσίδι της καμπάνας βάρους 3 οκάδων (περίπου 3,85 κιλών) που είχαν αρπάξει από το μοναστήρι. Πολλοί από όσους ρίχνονταν στο βάραθρο ήταν ακόμα ζωντανοί!

Από όλο αυτό το μαρτύριο ελάχιστοι κατάφεραν να διαφύγουν, όπως ο Βασίλης Δωρής από τον Δούκα Αργολίδας και ο Χαράλαμπος Φλέκκας από τη Σιβίτσα Κορινθίας. Πόσοι όμως ήταν αυτοί που ρίχτηκαν στο βάραθρο Φενεού και έχασαν τη ζωή τους σε αυτό;

Πραγματικά, κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Ο Θεόδωρος Ι. Βαϊνάς κάνει λόγο για 7.000 συλληφθέντες συνολικά, που αφού κρατούνταν για 2-3 μέρες στη Μονή οδηγούνταν στο βάραθρο Φενεού και εκτελούνταν. Υπολογίζει ότι μόνο μέσα σ’ αυτό ρίχτηκαν περισσότεροι από 3.000 αθώοι άνθρωποι. Οι εξαφανισμένοι σε Αργολίδα και Κορινθία ήταν συνολικά γύρω στους 13.000…

Στο «Ματωμένο Μοναστήρι» του Αγίου Γεωργίου, όπως ονομάστηκε, «Στρατοπεδάρχης» ήταν στην αρχή ο καπετάν Χανιώτης (προσωνύμιο), έπειτα ο αξιωματικός του ΕΛΑΣ Κωνσταντίνος Γληνός (καπετάν Σερμπέτης) και βοηθοί του οι καπετάν Σίμος και καπετάν Σπουργίτης…

Η ταφή των πτωμάτων που δεν αναγνωρίστηκαν

Οι θαμμένοι ζωντανοί στο βάραθρο και η φυγή των Ελασιτών μετά τον ερχομό των Γερμανών στην περιοχή

Όταν οι Ελασίτες εγκατέλειψαν τη Μονή, τσοπάνηδες της περιοχής που πλησίασαν το βάραθρο άκουσαν από αυτό βογγητά ανθρώπων που είχαν ριχτεί εκεί ζωντανοί ή μισοπεθαμένοι. Κάποια στιγμή άκουσαν κάποιον που τους είπε ότι κατάγεται από το Κουτσοπόδι Αργολίδας να ζητά βοήθεια. Του έριξαν ένα χοντρό σκοινί για να πιαστεί, όμως τα χέρια του ήταν κομμένα με πριόνι(!) από τους Ελασίτες και δεν μπόρεσε να το χρησιμοποιήσει.

Τους ζήτησε να κατέβουν στο βάραθρο για να τον σώσουν, αυτό όμως ήταν αδύνατο, καθώς δεν διέθεταν τα απαραίτητα μέσα. Έτσι και ο συγκεκριμένος βρήκε φρικτό θάνατο στο βάραθρο… Το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου 1944 οι Γερμανοί κινήθηκαν προς την ορεινή Κορινθία. Οι Ελασίτες δεν αντιστάθηκαν, αν και η περιοχή προσφερόταν για ανταρτοπόλεμο. Εγκατέλειψαν τη Μονή Αγίου Γεωργίου με τους 400 κρατούμενους που βρίσκονταν σ’ αυτή. Αντί όμως να τους αφήσουν ελεύθερους τους οδήγησαν στο Κακοβούνι και τους έριξαν στην τρύπα του Φενεού! Στη συνέχεια οι αντάρτες έφυγαν χωρίς να ρίξουν ούτε ένα πυροβολισμό! Οι Γερμανοί έφτασαν τελικά στην περιοχή όπου παρέμειναν 3-4 μέρες. Αρκέστηκαν στο κάψιμο μερικών χωριών και λεηλασίες.

Η Μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού

Η ανάσυρση πτωμάτων από το βάραθρο Φενεού το 1945

Στα τέλη Μαΐου 1945 ομάδα από το Υπουργείο Δικαιοσύνης έφτασε στο βάραθρο Φενεού. Από τις 4 ως τις 15 Ιουνίου 1945 ανασύρθηκαν από αυτό 440 πτώματα, 260 από τα οποία αναγνωρίστηκαν από τους συγγενείς τους, ενώ άλλα 180 δεν ήταν εφικτό να αναγνωριστούν. Ο σπηλαιολόγος Νίκος Λελούδας αναφέρει ότι το 1945 ανασύρθηκαν από τον αγγλικό στρατό τα περισσότερα πτώματα.

Ο Νίκος Λελούδας και ο Στάθης Παυλίδης, σπηλαιολόγοι της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας κατέβηκαν για πρώτη φορά στο βάραθρο το 1981 και από τότε το έχουν «επισκεφθεί» πάνω από δέκα φορές. Μάλιστα, το 1991 μετά από παρακλήσεις συγγενών των θυμάτων του Φενεού κατάφεραν να ανασύρουν περίπου 150 σκελετούς νεκρών ακόμη, που βέβαια ήταν αδύνατο να αναγνωριστούν. Οι δύο σπηλαιολόγοι έμειναν σε αυτό 48 ώρες κι «εργάστηκαν» με βάρδιες: ενώ ο ένας μάζευε σκελετούς, ο άλλος ξεκουραζόταν. Ας δούμε πώς περιγράφουν το βάραθρο Φενεού οι άνθρωποι που το γνωρίζουν καλύτερα απ’ όλους, οι σπηλαιολόγοι Ν. Λελούδας και Σ. Παυλίδης στους οποίους αξίζουν πολλά συγχαρητήρια!

"Η τρύπα έχει ένα στενό στόμιο πλάτους 2-3 μέτρων και μήκους 6-7 μέτρων. Στα 5 μέτρα βάθος, υπάρχει ένα μικρό πατάρι 10x2 μέτρα, ενώ στα 60 μέτρα βάθος υπάρχει το μεγάλο, επικλινές δάπεδο της τρύπας, εμβαδού 40x30 μέτρων.

Στο κάτω μέρος του δαπέδου αυτού κατέληγαν τα θύματα που ρίχνονταν στην τρύπα και τα κόκαλα των θυμάτων που ανασύρθηκαν το 1991. Λόγω της αρκετά μεγάλης κλίσης, ό,τι ρίχνεται στο βάραθρο και οι λάσπες και τα χώματα που πέφτουν, καταλήγουν στο χαμηλότερο σημείο της μεγάλης αίθουσας. Στο βαθύτερο σημείο της υπάρχει ένα στενό βάραθρο που όταν εξερευνήθηκε το 1991 είχε βάθος 15 μέτρα".

Εκεί υπήρχαν πολλές ύλες που ήρθαν από έξω, λάσπες και χώματα, κάτι που σημαίνει ότι το 1944 ίσως ήταν βαθύτερο και ίσως κρύβει σκελετούς. Εκεί βρέθηκαν και χειροβομβίδες, ο φόβος έκρηξης των οποίων δεν επέτρεψε στους σπηλαιολόγους να βγάλουν κι άλλους σκελετούς.

Η είσοδος της Τρύπας Φενεού

Και βιασμοί σε κελί της Μονής!

Στην εφημερίδα «Αλήθεια της Τριπόλεως» δημοσιεύθηκε την 1-7-1945 ένα συγκλονιστικό ρεπορτάζ με τίτλο: «Από το Κατύν (δείτε σχετικό άρθρο μας) του Φενεού – Το «Γάμβριον Μέλαθρον» - Όργια, ακολασίαι, σαδισμοί». Σε αυτό αναφέρονται και τα εξής συγκλονιστικά. Σε ένα κελί της Μονής Αγίου Γεωργίου υπήρχε μια επιγραφή γραμμένη με αίμα: «ΓΑΜΒΡΙΟΝ ΜΕΛΑΘΡΟΝ». Όταν δημοσιογράφος ρώτησε τον ηγούμενο Αβέρκιο τι γινόταν εκεί, πληροφορήθηκε ότι ήταν χώρος για βιασμούς γυναικών, αλλά και κοριτσιών. Ακολούθως ο ηγούμενος αναφέρθηκε σε ένα απίστευτο περιστατικό: τρεις νεαρές κοπέλες από ένα χωριό της Αχαΐας βιάστηκαν στο κελί αυτό για ώρες, με τρόπο που δεν κάνουν ούτε τα θηρία.

Έπειτα, ολόγυμνες και σε άθλια κατάσταση τις οδήγησαν στο προαύλιο της Μονής και τις υποχρέωσαν να δουν τη βασανιστική εκτέλεση των γονιών και των αδελφών τους.

Και κλείνει ο Αβέρκιος την περιγραφή του ως εξής: «Μετά την εκτέλεσιν τα τρία κορίτσια τα έδειραν με βούρδουλα και τα υπεχρέωσαν βιαίως να χορεύσουν γύρω από τα πτώματα των εκτελεσθέντων, ενώ οι κανίβαλοι εκάγχαζαν και προέβαιναν εις πλείστας ασχημοσύνας».

Επίλογος

Τα εγκλήματα του ΕΛΑΣ και της ΟΠΛΑ στον Φενεό είναι μια ακόμα μελανή σελίδα στην ιστορία της Ελληνικής Αριστεράς και ειδικότερα του Κ.Κ.Ε. Υπάρχουν μαρτυρίες επιζώντων, αλλά και αυτοπτών μαρτύρων για τους δράστες των φρικαλεοτήτων, όπως οι μοναχοί Αβέρκιος και Λεόντιος: «… Εδώ γύρω οι ρεματιές γέμισαν από πτώματα που έμεναν άταφα και τα τρώγαν τα σκυλιά και οι λύκοι. Το τι περάσαμε παιδί μου, ούτε στην κόλαση αμαρτωλοί δεν πέρασαν…». Πάντως ο Λεόντιος φαίνεται ότι συμμετείχε σε βιασμούς. Ωστόσο ο Μητροπολίτης Κορινθίας, μετά τον πόλεμο δεν τον αποσχημάτισε και του επέτρεψε να μείνει στην Μονή. Κλείνοντας, να αναφέρουμε ότι ανάμεσα στα θύματα ήταν έγκυες, ανήλικα παιδιά και βρέφη. Κάποιοι προσπάθησαν να χρεώσουν τα εγκλήματα του Φενεού στους Χίτες και τους Ταγματασφαλίτες, ωστόσο δεν τα κατάφεραν.

Στην περιοχή χτίστηκε το εκκλησάκι των Αγίων Πάντων, στο οστεοφυλάκιο του οποίου υπάρχουν τα κόκαλα των νεκρών που βρέθηκαν στο βάραθρο Φενεού. Μέσα σ’ αυτό έχουν αναρτηθεί μαρμάρινες πλάκες με τα ονόματα των θυμάτων.

Πηγές: Ιωάννης Κ. Μπουγάς, «ΑΘΩΩΝ ΑΙΜΑ», Β’ ΤΟΜΟΣ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΑΣΓΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2016.
ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ι ΒΑΪΝΑΣ, «Εγκλήματα ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΠΛΗΣ ΣΥΜΦΟΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ 1941-1949», Β’ ΤΟΜΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2023, στο οποίο περιέχονται και αποσπάσματα από το βιβλίο του Σωκράτη Αγγελόπουλου «Οι μνήμες μου για την πατρίδα».
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΖΑΡΑΣ, «Η ΕΛΛΑΔΑ ΣΤΟ ΘΕΡΜΟ ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ – ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΑ ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ», Εκδόσεις Ιωάννη Στ. Φλαούνα, 2019.

Στα βιβλία αυτά υπάρχουν δεκάδες σελίδες με συγκλονιστικές λεπτομέρειες και μαρτυρίες από τις σφαγές του Φενεού που ήταν πρακτικά αδύνατο να αναφέρουμε εδώ.

ΠΗΓΗ